Katalog

17 Şubat 1930 Haftanın hadiselrî Memleketimizde son günlerin en mühim hadisesi Osmanlı Imparatorluğunun mirası meş'umu olan borçlar mes'elesinin aldığı şekildir. Osmanlı borçlarının tecili tediyatı hakkında düşünülen tedbir malumdur. Bu karar Türk milletinin daimî kontrol altında yaşamasını istiyen ve müstakbel bir Türkiye fikrine hâlâ alışamamış olanlarca hoş görülmiyebilir. Fakat bazı munsıf Avrupa gazetelerinin de yazdığı gibi hükumetimizin miliî iktisadiyatımızı düzeltmiye çalıştığı bir sırada ittihaz eylediği karar yerindedir. Esasen Türk parasının temini istikran ve bir müddetten beri hissedilen iktisadî sıkıntının şiddetlenmemesi için senevî mühim bir yekun tutan Osmanlı borçlarının tediyatını muvakkaten durdurmaktan başka çare yoktu. Istikraz akdetmek suretile yeni borçlara k kolay ve kârlı bir iş değilgırışme di. İktisadî buhranları istikrazlarla izaleye çahşmak nesli atiye külfetler hazırlamak demektir. İktisadî sıkıntılar milletin iktisat seviyesini yukseltmekle, umumî ticareti artıracak salim ve musmır tetbirler almakla, emniyet ve itimadı umumiyi müstakar kılmakla izale edilebilir. Hükumetin de yapmak istediği şeyler bunlardır. Hali hazırda cihan, iktisadî sıkıntı içindedir. Son zamanlarda gümüş, bakır gibi madenler, hububat ve yün, pamuk, ipek, kauçuk gibi mevaddı iptidaiye, kahve ve sair bazı mevat piyasalarında mühim tenezzüller vaki olmustur. Dünyamn en zengin ve istihsalâtı çok olan Amerika bile geçen teşrinievvel sonlarında Nevyork borsasında zuhur eden buhranın fena tesirleri altındadır. Amerika gazetelerine nazaran spekülâsyonla tarif edilen bu buhran, eğer Amerika'nın iktisadî hayatı sağlam esaslara istinat etmeseydi, bir hayli malî ve ticarî felâketlere müncer olacaktı. Maamafih buhran daha ÎKTİSADİYAT Otomobilcilik ilerliyor Sinaî memleketlerde bil hassa Amerika büyük inkişaf göstermi tir Sınaî memleketlerde ve bilhassa Cemahiri Müttefikai Amerika'da otomobilcilik diğer vesaiti nakliyeye rekabet etmiye başlamış ve otomobil imalâtı hayli terakki etmiştir. Amerika'da geçen senenin ilk dokuz ayında emsali görülmemiş otomobil istihsalâtı yapıimış ve sonra da imalât gevşemiştir. Bu hale Nevyor borsasındaki buhrana ve arz ve talepler arasında muvayeni olduğundan işîer üzerine atiyen yapacağı tesir'er şimdiden tahmin edilernez. Ingiltere'de de piyasa, milyonlarca liralık teşebbüslerde bulunmuş ve bankalar dahil olduğu halde bir çok müesseseyi ızrar ve iğfal etmiş olan Hatry vakasından dolayı müteessir olmustur. İspanya' "^ beynelmilel piyasanın göster i emniyetsizlik ve sair bazı müessirler dolayısile «Pezeta» nın fiatı hayli düşmüştür. Almanya, Fransa ve ttalya dahi masnuatını daha iyi himaye etmek ihtiyacını duyduklanndan himaye kanunlarına müracaat etmektedir. Lehistan ve Yunanistan'da iktisadî buhran hüküm sürmektedir. Bu buhran diğer memleketlerde de az, çok hissedilmektedir. Hep bunlar, umumî harbin sanayie ve para işlerine yaptığı muzır tesirlerden ileri gelir. Harp esnasında istihsalât az yapıldığından mevat ve eşya hususunda hasıl olan boşluğu doldurmak için harpten sonra istihsalâta ?ermî verilmiştir. Fazlai istihsalât ise ihtiyaçların çok fevkinde olduğu zaman istihlâk sahası bulmaz. Bundan maada harp, naktî bir teşevvüş husule getirmiştir. Naktî teşevvüşat ise ister madenî ve isterse kâğıt paranın fazlalığından ileri gelsin, daima esyanın fiatına tesir icra eder. Son seneler içinde sanayide pek mühim terakkiyat ta temin edilmiştir. Sınaî müesseseler daima tekâmül eden mamulâtını sürmek için hariç piyasalanna müracaat ediyor. Fakat çok defa ecnebi mahreçler gümrük himaye atlar da fertleri nolduğu gibibm kanunlarile kapanıyor. Yüksek faizler de fertlerin olduğu gibi milletlerin dahi iktisadî hayatinda mühim tesir yapıyor. Hep bu ahval iktisadiyun ve maliyunu şiddetle meşgul etmekte ve bunları bu^'nkü skıntı için çare bulmağa sevketmektetîtr. Cumhuriyet Denizcilikte tekâmül X GÜNÜ Hali hazırda bütün cihanda iktisadî sıkıntı mahsustur Denizci milletler vapur inşaatında i edîvor'ar Amerika'nm hayj retbahş ticaretî j Muazzam sanayi n vcdij ihracatl 1.283.000,000 l^j raddesindedir 1929 senesinde Cemahiri müttehid Amerika'nın ticarî vaziyeti, ihracat ithalât itibarile diğer senelerin fevkiiH olmustur. Mezkur sene içinde Amerika nın ihracatl 5,248,000,000 dol» baiiğ olmustur. Beher doları 215 kunı tan hesap edersek 11,283,2000,000 Tü: lirası elde etmiş oluruz. j 1928 senesinde Amerika'nın harict i careti 5,128,000,000 ve 1927 senesiıuj 4,869,000,000 raddesinde idi. ; 1924 senesinde ithalât yekui 4,502,000.000 dolar idi. ] 1928 senesinde ithalât 4,091,000.000 1 1927senesinde 4,184.378.000 dolar idi. g\ rülüyor ki ihracat ithalâtın fevkindedl Bir sene içinde ihracat 120,000,000 d < lar artmıştır. Amerika fabrikaları mi mulâtı olarak ihraç edilen emtia mikti rı 2,664,000,000 dolar kıymetinde idi. 1913 senesinde Amerika'nın ihraca 2,465.884.000 ve ithalâtı 1,813,008,000 0 duğuna göre 16 sene içinde gerek ihr cat ve gerek ithalât iki mislinden fazli sına çıkmıştır. ' Cihan otomobil ve makine ihracatuu da Amerika birinciliği kazanmıştır. G çen sene Amerika'dan 445,400,000 dola Iık otomobil ve 462,500,000 dolar kıym tinde makine ihraç edilmiştir. İhraç edilen alâtı ziraiyenin kıym4 72,000,000 dolar idi. Amerika ihracatın yarısı Avrupa'ya yapılmaktadır. Şarapçılığımız neden garidir? Çünkü bu yolda esas olanbağcılık bizde tamamen ihmal edilmiştir y en s ri vap ru Bremen trans talan iâ Bahri muhiti Atlasi'de İngiliz ve 1929 senesinde büyük vapur Alman kumpanyaları rakip olarak kumpanyaları şiddetli hir rekakarşılarında Amerika'nın Limited bete girişmişlerdir. Büyük tayyare ve kabili sevk balonların mun Stats Line, Fransa'nın Compagnie I tazam seferler tertip ederek trans generale transatlantique ve harpatlântiklerle rekabete kalkışmaları ten sonra inkişaf eden Cosolich, ecnebi büyük transatlântik kum Lloyd Salado ve Navigazione Itapanyaları, vapurlarının sür'atlerini liana namlarındaki üç İtalyan kumtezyit etmeyi düşünmüşler ve es panyası rekabete başlamışlardır. Bahri muhiti Kebir'de Japon'yakilerinden daha mükemmel vapurlar inşasına başlamışlardır. Bu nın Nippon Yusen Kaısha kumpanzene tesisi arzusuna atredenler yüzden cihanda altı büyük ticarî yasının Asama Maru vapuru Yovardır. deniz devleti olan Almanya, İngil kohama San Francisco yolu üzeGeçen senenin ilk sekiz ayında tere, Şimalî Amerika, Fransa, ltal rinde sür'at rekorunu kırmıştır. Ford müessesesi 1,472,286 nakliye ya ve Japonya arasında müthiş bir Asama Maru 17,000 ton hacmi isotomobili yapmıştır. tiabisinde olup 1,600 beygir kuvistirkap hüküm sürmektedir. Amerika'da ayni senenin ilk doAlmanya'da Nord Deutscher vetinde dört Disel motörü ile mükuz ayında 3,269,000 otomobil saLoyd kumpanyasının inşa ettiği cehhezdir. Ayni kumpanya diğer tılmıştır. Ford'un satışı çoğaldığı Bremen transatlântiği 25 senedir iki büyük transatlântik yapmak ühalde General Motors'unki azal sür'at rekorunu haiz İngiliz Canard zeredir. mıştır. Satışları çoğalan otomobil kumpanyasının Mauretania vapuGeçen sene Amerika'nın inşa etkumpanyaları şunlardır: tiği Transylvania transatlântiği runa galebe çalmıştır. Mauretania Chrysler, HudsonEssex, Gra Nevyork'tan Şerburg limanına beş Panama kanalı yolu ile Nevyorkhampaiye, AuburnPackard, ve gün bir saat ve 49 dakikada var San Francisco hattı üzerinde işliFranklin. mıştır. Halbuki Bremen transat yor. Bu vapur 33,375 tonilâtoluk1928 senesinde otomobil kum lântiği Bahrı muhiti Atlasi'yi 4 tur. Ayni hat üzerinde bundan iki sene evvel inşa edilen California panyaları fiatlarını azaltmışlardır. gün ve 17 saatte katetmiştir. Ford ise Nevyork borsası buhranı İngiliz'lerin Mauretania ve Oly ve Virjinia transatlantikleri zikre üzerine fiatlarını tenkis ve amelesi mpie transatlantikleri saatte 27 mil şayandır. Loyd rejister bu sene dikkate lâücretlerini tezyit eylemiştir. alırlar. 51,655 tona hacmi istiabiyık istatistikler neşretmiştir. Buna Geçen sene, meşhur otomobil sinde, 304 metro uzunluğunda ve nazaran 1914 senesinde cihanda fabrikalarından John Willyo iş 29.87 metro genişliğinde olan Brebahren 45 milyon tonluk eşya nakten çekilmiş. Umumiyetle Amerika men ise saatte 28 mil kateder. Anticareitibarile ledilmiştir. Harbiumumi otomobil fabrikaları mamulâtınm laşılan tngiltere sür'at ti umumiyeyi felce uğratmış olmakcihan piyasalarında sürmek üzere Bremen'den intikam almak sevda la beraber bahrî nakliyat 66 milsında değildir. Netekim White star kolaylıklar yapmışlardır. v*.^/ kumpanyasının halen yaptırmakta yona çıkmıştır. Harbin arefesinde Hudson Essex yeni Dover mo olduğu 60,000 ton hacmi istiabisin 5 milyon tonilâtoluk vapura sahip deli kumpanyalarını piyasaya çı de 207 metro tulünde ve 25 metro olan Almanya'nın mütarekede yalkarmıştır. Hupmobile sekiz silin arzındaki Britannie transatlâtiği nız 600,000 tonilâtoluk gemisi kaldirli ucuz kamyonlar çıkarmıştır. saatte yalnız 17 mil katedecektir. mıştır. Halbuki hali hazırda mecHALİL MtTHAT Republic ve Amerikan La Fransa mu vapurları 4 milyon hacmi istiHali hazırda dünyamn en büyük abisindedir. Geçen sene 315,000 kumpanyaları birleşmişlerdir. transatlantikleri Bremen'den ma tonilâtoluk vapurlar inşa etmiştir. Ceneral Motors Opel Alman fab ada Amerika'nın Leviathanı Şayanı dikkattir ki zamanımızrikasını satın almıştır. (59,957 ton hacminde 295 metro da, büyük bahrî millet olan İngilMarmure kumpanyası Roosevelt uzunluğunda ve 30 metro genişli tere ile Norveç'ten ziyade evvelce (56,551 nakliyat için ecnebi gemilerine modelini çıkarmış ve büyük araba ğinde) İngiliz Macestic ton hacmi istiabisinde, 320 metro ihtiyaç gösteren milletler vapur lar inşasına başlamıştır. uzunluğunda ve 30.47 metro genişinşa ediyor. 1927 senesinde Amerika'nın o19141929 zarfında İngiltere tomobil, kamyon ve otomobil ak liğinde) Berenzerica (52,226 ton hacmi istiabisinde 277 metro uzun 18,800,000 den yalnız 20 milyona samı ihracatl 684,454,000 dolara luğunda ve 29.87 metro genişliğin çıkmıştır. Amerika ise vapur tobaliğ olmustur. 1928 senesinde ise de) Olympic (46.439 tonunda, 265 nilâtosunu 2 den 11 e, Japonya ihracat 538,259,000 milyon dolar metro uzunluğunda ve 28 metro 1,7 den 4,1 milyona, İtalya 1,4 den idi. genişliğinde), Aquinia (45,647 to 3.2 ye çıkarmıştır. Holanda ticaret Beynelmilel banka Dünyamn en büyük bankannt yapacaklar Turlkiye'mizde İhmal edflen tlcaret nevilerinden biri de şaarpçüıktır. Balkan mnharebesindenberi Rameli'de baslıyan ve sonra da Anadolu'ya g^çen filoksera, bağcüığımızı nasıl harap ettise lâkaydi ve ihmalimiz de şarapçüıktan beklenen faldeleri öylece yok etmiştir. Evvelleri memleketimizde şarap İstihsalâtı yapılır hatta, Fransa ve diğer bazı Avrupa memleketierine ihracat vaki olurdu. Kırklarell, Edirne, Sofulu, Merefte, Tekirdağ, Bandırma, Erdek, Marmara havalisinin bağcıhgı ve şarapcılığı meşhur idi. İstanbal'da oturan Ciakomo ve Paskal gibi büyük müteahhitler Avnıpa'ya hayli şarap sevkederlerdi. Maalesef hali hazırda bu saydığımız yerlerin bazılannda bağ bile kalmamıştır. Bundan birkaç sene evvel, Teklrdağ'dan tstanbnl'a hergün 15 vagon ve Erdek'teki şarap iskelesinden 10 kadar kayık gelirdi. Şarap Istihlâkâtı fazla idi. Şimdiki halde umum İstihsalâtı 2,500,000 kilo kadar tahmin edilen şarap fiatları yüksektir. Kilo başına alınan 10 kuruş fiatlara tesir ediyor. Şarabın perakende fiatları 80 knnış arasındadır. Şimdiki tlcaret usulü doğru değil: tnbisar idaresinin gösterdiği usoller tümaktadır. Halbukl şarap müteh»#s<* Bu nsule göre istihsâl ve imal edildiği mahalden gelen şarap filitre edildikten sonra şişelere vazettikleri bandrolla satılmaktadır. Halhuki şarap mutahassıslannm noktai nazarmca şarap varilde kalmalıdır. Aradan üc sene çeemeden şişelere konmamalıdır. Şarapcı memlfketlerde şarap almak istiyenler şarap deposına giderek zevklne uygon bulduğu şarabı alır. Kimi sert, kimi tatlı, kimi yan sert, kimi kırmızı, kimi de beyaz şarap sever. Halbuki bakkal dükkânlannda müşteri şişe içindeki şarabm çesnisini, kokusunu, nev'ini lâyikıyle anlıyamaz. Bundan mada şarap açık yani damacana veya varil içinde iken satılırsa fiatı daha ucuz olur. Şişe halinde ise şişe fiatı, şişe temizlemesi masrafı, anbalâ.i ve inhisar bandrol resimleri şarabın fiatına katılarak maliyet fiatı hayli yükselmektedir. Binnetice şarap pahalı olacağından ancak mahdut kimseler sarf ve istihlâk eder. Tabüdir ki bu yüzden şarap ticareti haleldar olnr. Spesiyalite mal satmak istiyenleri serbest bırakmalıdır. Şarap istihsâl eden Yunanistan, Fransa, ttalya, İspanya ve Portekiz gibi memleketlerde şarap ucuzdur ve bizdeki takyidata tabi değildir. Yunanistan'da nunda, 286 metre uzunluğunda ve 29.56 genişliğinde), Fransız'lann glede Franca (43,500 ton hacmi istiabisinde 250 metro uzunluğun1928 senesinde Fransız harik da ve 28 metro genişliğinde) trankumpanyaları tarafından doğru satlantikleri vardır. pılan bir hayli turism seyahatlerl ve m dan doğruya tahsil olunan prim teaddit sergi ve müsabakalara iştir miktarı 1,500,000,000 frank idi. suretile tahakkuk etmiştir.» Fransa'da ifayi muamele eden ecAvusturalya'da 10 tane tayyare klilj nebi sigorta kumpanyaları 250 vardır. Yalnız bir tanesinin azası 800 k milyon frank prim almışlardır. ve cihazları adedi 10 dur. Klübün tan rat atelyesi ve bir havaî limanı vardır. Fransız ve ecnebi sigorta kumpan Sivil tayyareciliği bilhassa Kanada t$ yaları yedişer yüz milyon frank kumeti teşvik etmektedir. Tayyarecil tahsil etmişlerdir. Fransa'da Alman nizamatı her klübün kendine mahs harik kumpanyaları çoğalmaktatayyare arazisi olması, bir tayyarecfl dır. Fransa'da millî kumpanyalarmuallimi ve bir makinist bulunma dan sonra İngiliz sigorta şirketleri lâakal şehadetnameli 10 azası ve asga TayyarecUik gittikçe inkişaf etmekte kısa mesafelerde uçabilir. Klüplerde taygelmektedir. otuz azası bulunması, mezuniyeti ha ve faideleri bütün beşeriyete şamil ol yarecilikte öğretilmekte olduğundan klü Fransa'da harik sigortaları Dünyamn en büvü< banKala ından Tokyoöa'.i M tsul bankası Dünyamn en büyük maliyecile cihanda en büyük banka olmak zere büyük bir müessesei mali] vücude getirmek istiyorlar. Fni sız'lar bu bankaya şimdidı Beynelmilel tazminat banka sı , Amerika'lılar ise Sup* bank diyorlar. Young kc mitesi experlerinin muvakkat pl nı mucibince beynelmilel bankan sermayesi 100 milyon dolar olacs ve bu sermaye Fransa, İngilter Almanya, Cemahiri müttefikai > merika, İtalya, Belçika ve Japon] ihraç bankalan tarafından tem' edilecektir. Meclisi idaresi bu m: letlere mensup yedi azadan ibat olacaktır. 1 Beynelmilel banka diğer bank gemilerini iki misline iblâğ eylemişlar gibi iskonto muamelâtı ve i tir. Fransa büyük bir gayret yaparazat yapacak ve kredi açacaktıı rak vapur tonilâtosunu 1.9 den 3.3 milyona iblâğ etmiştir. Yelkenli ge Kanada hükumetinin bir raporutt miler azalıyor. Motörlü vapurlar deniliyor ki: «Hafif tayyare klüplerin faaliyeti hafif tayyareler tarafından y çoğahyor. Tayyarecilik sanayii otomobilciliğin ilk devrindeki safhada bulunmakta ve gittikçe inkişaf etmektedir Sivil tayyarecilik » şarabın perakende fiatları 356 drahmi, yani 8,5014 kuruş arasmdadır. Merefte, Bozcaada şaraplarımız nefistir. Netekim Yugoslavya geçenlerde Merefte'den bir miktar almıştır. Yunanistan'da şarapçılık serbest olduğundan konyak istihsalâtı da muhim derecededir ve Mısır, Yugoslavya ve Romanyaya hayli ihracat yapılmaktadır. Bizde sarap ticareti teshil edilse hem memleket dahilindeki istihlâkât ve hem de ihracat hayli artar. Malumya, zamanımızda ticaret kolaylık ister. Hulâsa, şarapçılıktan tamamile istifade etmek istersek, bağcılığa mühim bir mevki vermeli, inhisar resmini tenzil etmeli ve şarap tüccarlanna kolaylıklar yapmalıdır. Aksi takdirde. güzelim şaraplarımızı lüks şiseler içinde yalnız bakkal camekânlarında görmekte devam edeceğiz. Şarapçılığımızı ne halde bulunduğunu anlamak için sarfiyatm yüzde yirmiye indiğini zikredebiliriz. maktadır. Amerika gibi imran ve medeniyet yolunda en önde giden memleketlerde ehemmiyeti mahsuası olan tayyarecilik için açılan klüpler ve tayyarecilik levazımatı satan müesseseler çoğalmaktadır. Tayyare klüpleri, tecrübeli şofor yetiştiren otomobil klüplerine, turing klüplere imtisalen tayyareci yetiştirmekte daimî surette tayyare seyran ve tecrübeleri yapmaktadır. Tekmil cihanda muntazam hava hatları tesis edilmektedir. Her yerde bu yeni nakliye vasıtasına ehemmiyet verilmektedir. Amerika'da tayyarecilik öğrenmek için askerî veya iktisadî teşkilâta mensup olmasma da hacet yoktur. Cüz'î bir ücretle bir tayyare klübüne girmek tayyareciliği öğrenmek içiu kâfidir. Eğer her hangi bir yerde klüp yoksa bir kaç kişinin bir yere gelerek yeni bir klüp tesis etmeleri mümkündür. Klup mensubini klübün malı olup tecrübeli aza veya müstahdemin tarafından sevk ve idare edilen tayyareyi istimal edebilmektedir. Az bir masrafla yolcu sıfatile uzun veya bün nizamatı müsaadesi nisbetinde ve muktazi malumat iktisap edilmesi sayesinde her hangi bir azanın tek başına tayyare ile uçması mümkündür. 1928 senesi sonlarında Ingiltere'de hukumetin muavenetine mazhar olmuş 13 tayyare klubü nıevcut idi. Klup mensubini 3,288 kişi idi. Bunlardan 473 u pilot şehadetnamesini haiz idiler. Mezkur kulüplerin 44 tayyaresi olup bir sene içinde 34,448 cevelân yapmıştır. Hususi fertlere mensup tayyare adedi 176 tane idi ki bu da tayyare ıdüplerinin yetiştirdiği pilotlara medyundur. İngiliz hükumetinin bir raporunda hafif tayyare faaliyetinin mükemmel olduğu zikredildikten sonra tayyarecilikte talim ve mümarese gormek istiyenlerin adedi mütezayit olduğu kaydedilmiştir. Hususî bir tayyare teşkilâtı üc sene içinde bir tayyare mektebi ve tayyare karargâhları temin etmeyi der'uhte etmlstir. Kanada'da 2,403 azası olan 15 tayyare klübü vardır. 139 tayyare şehadetnamesi verilmiştir. Klüplerin 34 tayyaresi vardır. her klübün yardım olmak üzere hüto metten iki tayyare ile bir motör alma ve pilot şehadetnamesi alan her aza; mükâfat olarak 100 lira verilmesi maddeleri muhtevidir. İngiliz hükumeti geçen sene sivil yare klüplerine 16.000 lira vermiştir. Tayyare inşaat sanayii tayyare klüp mekteplerinin ihdasını istilzam etmişt Tayyareciliçin terakkisi nisbetinde mo j tazam havaî hatların, tayyare müsta demininin ve ticarî tavyareciliğin ih1 yacları nazarı dikkate alınmaktadır.Ta; yare klüpleri sayesinde halkın tayyarı lere olan emniyeti çoğaltmaktadır. i [emniyet ve istihsalât arttıkça tayyaı cihazları ve levazımatı fiatları da uca lıyacaktır. HUlâsa hali hazırda tayyarecilik sans yi otomobilciliğin geçirdiği safhala gecirmektedir. Almanya ve Lehistan'da muntazaı havaî hatlar tesis edilmiştir. Almanya da simendiferler tayyare rekabetinde endişe etmiye başlamışlardır.