Catalog

18 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net 90’lı yıllardan bu yana Orta Asya ve Hazar çevresi enerji kaynaklarını kontrol etme çabaları bir mücadeleye dönüşerek sürüyor. Ne aktörlerde ne de kurallarda bir değişiklik olmamasına rağmen tarafların bölgede pozisyonlarını kuvvetlendirme çabaları projeler üzerinden devam ediyor. 28 Ocak 2007’de Rusya Milli Güvenlik Konseyi Başkanı İgor İvanov’un İran ziyareti sırasında İran lideri Ayetullah Ali Hamaney’in Rusya’ya, doğalgaz ihracatçısı ülkeler organizasyonu (ONEC) kurmayı teklif etmesi bu mücadelenin önemli göstergelerinden. Rusya ile İran pazarda ellerini güçlendirmeye çalışıyor… C S TRATEJİ pozisyona gelme çabalarını sürdürüyor. KARTELE YÖNELİK FARKLILIKLAR İran’la ortak oluşturulacak ONEC konusunda Rusya İran kadar "duygusal" davranmıyor. Rusya bu durumda karşılaşabileceği tepkileri hesaplıyor ve çalışmalarını bu şekilde yürütüyor. Özellikle Rusyaİran doğalgaz ortaklığının Batı’da uyandıracağı tepkileri hesaplamaya çalışıyor. Rusya Batı’yı, yakın komşularına verdiği doğalgazın fiyatını yükseltmesinin siyasi bir olgu olmadığı konusunda ikna etmeye çalışırken İran’la oluşturacağı böyle bir ortaklığın Batı’da yol açacağı tepkileri düşünüyor. İran’ın nükleer sorununun çözülmemesi ise Rusya için ortaklığın gerçekliğe dönüşmesi karşısında önemli bir engeldir. Ayrıca İran ONEC’i kurmak yoluyla ABD ve Avrupa baskılarını kırmayı hedeflerken Rusya’nın önceliği yakın çevresidir. Rusya’dan farklı olarak İran’ın ONEC üzerinden hakimiyeti altına almaya çalıştığı bölge ise Ortadoğu’dur. Bu durumda Rusya’nın kurmak istediği ortaklıkla İran’ın teklif ettiği ortaklık arasında üye farklılığı ortaya çıkıyor. İran eski SSCB ülkelerinin yanı sıra Katar, Nijerya ve Cezayir’e de öncelik verilmesini isterken Rusya, Belarus, Ukrayna, Kazakistan, Türkmenistan ve Moldova’ya öncelik veriyor ve Cezayir, Katar ve Nijerya’yı ikinci plana atıyor. 19 Enerjide yeni ortaklık arayışı Rusya ile İran, birbirleriyle yaşadıkları sorunlara karşın Ermenistan’la birleşerek TEPKİSEL ORTAKLIK bir eksen oluşturmaya, enerji boyutuyla Hamaney’in önerisi aslında basit bir ikili enerji ilişkisi teklifi değil. Hedef, bir birliktelik kurmaya çalışıyorlar. Bu Batı’nın Karadeniz, Güney Kafkasya ve Orta Asya enerji piyasalarını Avrupa’ya Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan’ın yönlendirme stratejisinin ve projelerinin Rusya ve İran’ın söz konusu bölgelerdeki birlikteliği karşısında Ermenistan’ı yalnız çıkarlarına zarar vermeyi en aza indirme çabasıdır. Nedeni ise son dönemlerde İran bırakmama arayışı da olabilir. üzerinde artan baskılar, AvrupaAzerbaycan enerji ilişkilerinin gelişmesi ve TransHazar konusunda siyasi iradenin sergilenmesidir. İvanov’la görüşen İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad, "Bölgesel güvenlik ve istikrarın gelişmesinde Rusya ve İran’ın rolünü engellemek isteyen güçler var. Bu nedenle Rusya ve İran’ın daha fazla işbirliği yapması gerekmektedir" derken, aslında Rusya ve İran ortaklığının bir tepkisel işbirliğinin sonucunda geliştiğini gösteriyor. Yani üçüncü tarafların girişimlerine karşı ortaklık. Bu ortaklığı Asya enerji pazarı da yakından ilgilendiriyor. Kazakistan ve Türkmenistan’ın enerji güzergahlarını çeşitlendirme bağlamında Çin’le enerji ilişkilerini geliştirme çabaları, İran ve Rusya’nın enerji stratejilerine zarar veriyor. Kazakistan, Azerbaycan ve Türkmenistan, İran ve Rusya’yı devre dışı bırakarak enerji kaynaklarını Asya ve Avrupa ülkelerine ulaştırması bu iki ülkenin ekonomik ve siyasi stratejilerine iki şekilde zarar veriyor: 1. Her ne kadar enerji kaynakları az da olsa bu ülkeler Asya ve Avrupa pazarlarında Rusya ve İran’ın enerji rakibi konumunda bulunuyorlar. 2. Rusya ve İran’ı devre dışı bırakan projeler bu iki ülkenin bölgedeki enerji kaynakları üzerindeki etkinliklerine zarar vermektedir ki bu da özellikle Rusya’nın Avrupa’daki etkinliğini olumsuz yönde etkileyebilir. Durum Rusya ve İran’ın Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan’ın enerji kaynaklarını daha ucuz fiyata satın alarak üçüncü ülkelere daha pahalı bir fiyata satma çabaları bağlamında değerlendirilebilir. Her ne kadar bu konuda Rusya İran’dan daha etkin olsa da Tahran hala Türkmenistan doğalgazını ve Kazakistan petrolünü üçüncü ülkelere satabilecek RUSYA’NIN DÜŞÜNDÜKLERİ ONEC tipi bir yapılanmaya doğalgaz ihracatçısı ülkelerin dahil olması gerekirken Rusya, eski SSCB ülkelerinden bir çoğunun yani doğalgaz ithalatçısı ülkeleri bile bu kartele dahil etmek istiyor. Doğalgaz ithalatçısı bu ülkelerin özelliği ise enerji güzergahlar bağlamında önemli bir jeopolitik konuma sahip olmalarıdır. Aslında Rusya’nın Gazprom şirketinin eski SSCB ülkelerinden bazılarının enerji şirketleri ile kurduğu ortaklık, bazı ülkelerden daha ucuza aldığı doğalgazı üçüncü ülkelere daha pahalıya satarak kendi çapında bir doğalgaz ihracat karteli kurmak şeklinde İvanov Hamaney