Catalog

Çay geleceğini arıyor Ahmet Şefik MOLLAMEHMETOĞLU T RABZON Dünyadaki çay üretim alanları toplamının yaklaşık 2 milyon 461 bin hektar olduğu tahmin ediliyor. Bugün 45 ülkede çay üretimi yapılırken, 1990’dan buyana dünyadaki çay üretim alanlarında ciddi genişlemeler olduğu belirtiliyor. Dünyanın en büyük çay üreticisi, 943 bin hektarla Çin. Bu ülkeyi Hindistan, Sri Lanka, Kenya ve Endonezya izliyor. Türkiye 77 bin hektarla altıncı sırada. Ancak kayıtsız alanlarla birlikte bu alan 90 bin hektara kadar çıkmakta. Kuru çay üretiminde ise Hindistan yaklaşık 845 bin tonluk üretimi ile birinci, Çin, 820 bin, Sri Lanka ve Kenya’dan sonra Türkiye 200 bin tonu aşan kuru çay üretimiyle beşinci konumda. Türkiye üretimde olduğu gibi tüketimde de dünyanın belli başlı ülkelerinden biri. Kişi başına çay tüketiminde İngiltere ve İrlanda’dan sonra üçüncü durumda. Yaklaşık 220 bin ailenin doğrudan uğraştığı çay tarımı, Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun’da yapılan çay tarımlı yapılıyor. Türkiye’nin yaş çay yaprağı üretimi geçen yıl 1 milyon 182 bin tona ulaşmıştır. Alımlarda, özel sektörün payı sürekli bir yükseliş göstermekte.Ama sektörün devi Çay İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü (Çaykur). 1996’da yüzde 25’lik bir paya sahip olan özel sektör, 2005’de bu oranını yüzde 49’a kadar yükselmiştir. Türkiye’de 1938’de yayın çay üretimi başlamış. 1970’li yıllara kadar üretici açısından temel geçim kaynağı olmuş, ancak bu yıllardan sonra gerek üretimin artması ve üretim alanlarının plansız gelişmesi, gerek uygulanan istikrarsız politikalar ve gerekse fiyatlandırma uygulamaları ile üretici açısından ciddi sorunlar yaşanmış. çeşitlemesine gitmesi, kaliteyi ve verimi arttırması gerekiyor. Öte yandan piyasaya kaçak yollarla ya da ihraç kaydıyla giren çayların iç piyasada tüketilmesi, hem devleti zarara uğratmakta, hem de zaten üretim tüketim dengesizliği yaşayan Türk çayını zora sokmakta. Türk çayı konusunda yaşanan en büyük sorunlardan biri de çaylık alanların yenilenmesi. Yaklaşık 50 yıllık bir ömrü bulunan çaylık alanların ortalama 5 yıllık bir sürede yenilenmesi gerekiyor. Bunun için de çiftçinin sübvanse edilmesi şart. Ama ne yazık ki bugüne kadar bu önemli sorunun çözümü konusunda ciddi bir kaynak sağlanamadı. 20 yıl önce 1 kg. çaya 1 kg. şeker ve zeytinyağı alınırken, şimdi 5 kg. çaya 1 kg. şeker, 10 kg. çaya 1 kg. zeytinyağı alınabiliyor sermayeli çayların payı giderek artıyor. Çay üreticisinin en büyük garantisi konumundaki Çaykur’a yönelik özelleştirme baskıları gerek üretici, gerek özel kesim ve gerekse toplumun diğer kesimlerinden ciddi tepkiler görüyor. Üreticiler kurumun özelleştirme programına alınmasının bir felaket olacağını düşünürken, sanayiciler de yabancı çay tekellerinin kurumun özelleştirmesinde asıl payı kapabileceği, onlarla rekabet şanslarının bulunmadığı gerekçesiyle özelleştirmeye karşı çıkıyor. Ancak kamu kesimi kadar olmasa da devletten destek istiyor. Çaykur’un özelleştirilmesini isteyenlerin başında yabancı çay tekelleri geliyor. Bu tekellerin sektöre egemen olması halinde özel sektörün de kapısına kilit vurması ya da rekabet şansını kaybetmesine kesin gözüyle bakılıyor. Bu durumda üreticiler de, Güney Asya’da çay plantasyonlarındaki yoksul üreticilere dönüşme kaygısı taşıyor. Üretici tepkili Çay üreticisinin karşı karşıya kaldığı en büyük sorun; diğer tarımsal ürünlerde olduğu gibi fiyattaki yetersizlik. Sözgelimi bu yıl geçen yıla göre yaş çay fiyatı kilogram başına yüzde 11 oranında arttırıldı. Enflasyon oranının yüzde 10 düzeyinde hesaplanarak bu fiyat verildi. Oysa gerçek enflasyonun hem de son bir buçuk aydır yaşanan örtülü krizle birlikte çok yükseklerde olduğu biliniyor. Uzmanlar tarafından yapılan bir araştırmada sözgelimi bundan 20 yıl önce 1 kg. yaş çaya 1 kg. zeytinyağı ya da şeker alınabiliyordu. Şimdi ise 5 kg. yaş çay ile 1 kg. şeker, 10 kg. yaş çay ile ise 1 kg. zeytinyağı alınabiliyor. Bu karşılaştırma çaydaki gelir kaybının hangi ölçülere vardığını göstermesi açısından çok çarpıcı. Üreticinin en çok rahatsız olduğu şey ise kota ve kontenjan sistemi. Çaykur’un işleme kapasitesi olmasına karşın üreticinin malının hepsinin almıyor. Üretici çayının bir kısmını özel sektöre vermek durumunda kalıyor. Ama parasını almakta ciddi sıkıntılar çekiyor. Bu yıl neredeyse maliyetinin altına verilen fiyat çaycıyı büyük gelir kaybına uğratmış durumda. Üretici için başka bir unsur ise, çaylıkların bölünmesi. Doğu Karadeniz’de tarım alanları dar ve engebeli. Nüfus giderek arttığı için bu küçük tarlalar bölünüyor. Artık çay, ailelerin büyük bölümü için geçim unsuru olmaktan çıkmış. Bu nedenle çay bölgesinde göç önemli bir olgu olarak hayla yaşanıyor. Gümrük tehdidi Çayda temel sorunların başında üretimtüketim dengesizliği gelmekte. Çaykur ve özel sektörün toplam kuru çay üretimi 220 bin tona ulaştı. İç piyasa isteminin üzerinde olan bu miktar, kaçak çay girişleri ile ciddi sorunların yaşanmasına neden oluyor. Çayda yüzde 145 uygulanan gümrük sayesinde şimdilik Türk çayı korunurken, Türkiye’nin Dünya Ticaret Örgütü ve AB uyum politikaları sonucunda gümrüklerde önemli düşüşlerin yaşanması bekleniyor. Bu durumda Türk çayının dışarıdan gelecek maliyeti daha düşük çayla rekabet şansı azalacak. Bu nedenle Türk çayının gerek içte ve gerekse dışta rekabet şansını arttırabilmesi için ürün Hem çaylık alanların yenilenmesi hem de dekar başına verimin arttırılması ile ürün maliyetlerinde önemli düşüşler sağlanabileceği belirtiliyor. Çay sektörünün devi Çaykur, bünyesindeki 40’ın üzerinde fabrika ile dünyanın da en büyük kuruluşları arasında. Sektörde özel sektörün ağırlığı giderek etkisini gösteriyor. Yüzlerce irili ufaklı işletme ve fabrika bu alanda hizmet veriyor. Ancak özellikle özel sektörden kaynaklanan bir kalite sorunu var. Denetimin yeterince yapılamaması Türk çayına olan ilginin düşmesine neden oluyor. Piyasada yabancı kaynaklı ya da 4