Catalog

MÜNTEHİBİ SANIDEN SEÇMENE TEVFİK ÇAVDAR seçimi birçok yönüyle Türk demokrasi tarihindc iz bırakmıştır. bir kere, ilk erken seçimdir. Seçimin normal süresi 1912 yılının sonbaharında bitecek olmasına karşın, seçimler aynı yılın ilkbahar aylarında yapılmıştır. Bunun nedeni, iktidarda olan Ittihat veTerakki'nin, Meclisi Mebusan'da gittikçe bUyüyen, Meclis dışında da kök salan güçlü bir muhalcfeti ezebilmek için acele etmek gcreğini duymasıdır. Erken seçimin yaşama geçirilebilmesi için Meclisi Mebusan'ın feshedilmesi gerekliydi. Bunu sağlayabilmek için, Padişaha verilen Meclis'i feshetmek yetkisini genişleten bir anayasa dcğışikliği «ncrgcsi lııihat ve Terakki tarafından gündeme gelirildi. önerge Meclis içinde ve dışında büyük bir tepkiylc karşılandı, fakat gene de Meclis tarafından onaylandı. Yalnız, onaylaııması için istenilcn oyçoklıığu sağlanamadığından Anayasa değişimi gcrçeklc>medi. Fakat yılların yönetim ıısta sı Sait Paşa istifa ederek, bu kez Anayasadaki fesih kosıılunu yerine getirdi ve Sultan Reşad'ın iradesi ile Meclis feshedilerek seçimlcrin ycnilcnnıcsinc karar vcıildi. Örfî iddre Ve muhalfifet 1912 scvimlcrinin ikincı özelliği "!darei örfiye" a ( | m d a y a p ı | a n jlk s f ç j m İttihat Terakki muhalefeti biran önce bastırmak isteyince Türk demokrasi tarirtin ilk erken seçimi yapıldı Küfürlü, sopalı seçim sonunda' Tevfik Fikret'i isyan ettirdi TEVFİK FİKRET "Çignendi ya/.ık milletin iimmidi bülendl" DIOKU ulına.sıdır. Cierck seçım karannııı ulıııması sırasında, gcrcksc scçim dönemınde bu husus muhaliflerin ve onlarla birlikte harckct eden birçok aydının karsı olduğu, temcl eleştiri noktalarından biridir. 1912 seçimlerinin bir başka ozelliği de muhalcfetin, duşun ayırınıı yapmadan, bir blok halinde seçiınlere girnıesidir. Meclisi Mebusan'da İttihat vc Terakki'ye karsı olan milletvekilleri bir grup oluşturduktan sonra bu grup "Hiirriyel ve Itilaf" partisine dönüşmüştür. Bu parii, bünyesi içersinde akla gelcbilcn bütün grupları vc politik görüşleri toplamıştı. Rıza Nur'un tanımıyla tam bir "Zekeriya sofrası"nı andırmaktaydı. Miralay Sadık gibi önceleri Ittihat ve Terkki'nin asker kanadında olup da sonradan ayrılanlardan, Damat Ferit Paşa gibi çıkarlan zedelendiği için ınuhalefeti seçenlere kadar çeşitli unsurlar bu partinin çatısı altında toplanrnış bulunuyordu. Partinin seçim propagandası da doğal olarak hiçbir ilkeye dayanmamaktaydı. Bütün muhalefetin tartışmasız üzerindc birleştiği tek konu Ittihat veTerakki iktidannın ne pahasına olursa olsun yıkılmasıdır. Bu amacın gerçekleştirilmesi durumunda ikinci adımın ne olabileceğini düşünen ve kestiren yoktu. munaıeıeı 1912 seçimlerinin başta gelen özellikleri, seçimin "idarej örfiye" altında yapılması, muhalefetin fikir ayrımı yapmadan blok halinde İttihaıçıların karşısına çıkmasıydı. Muhalefet dört elle milletvekili maaşları konusuna şarılmıştı. Seçim öncesi propaganda mücadelesinde odak noktalarından birini de 'farmasonluk" oluşturuyprdu. Miralay Sadık Bey, "Onlar Italyan masonu, biz Ingiliz masonuyuz,' demişti. "Gece Sullanahmet Kulubttnde konfen verdim. Pek zlyade kalabalık vardı. Ittll ve Terakkl'nln ılyuetl dahillyesinden bı Mttlm." "Beşlktaş, Samatya, Falih, Süleymanl amete kulüpterinde konferans verdim. Suh maniye'de fiddetle sosyallzmin aleyhinde I lıındum ve esbabını anlayabllecekleri bir sanla Izah ettim." "Akjam TalAt'la Edirne'ye harekel eltl Her ne kadar sabah vagondan geç çıkacaı mızı (elgrafla bildlrmişsek de faydası olm dı. Be? buçuk alafrangada muvassaf ettl tstasyon dolu idi... Namazdan sonra Sulta selim tamll avlusunda uzun bir konfera verdim. Pek kalabalıktı. İki saat kadar d vam etti." Bu arada 1912 seçimlerinde temel atr unsııru da kampanya sınırı içine girmişt Bu merasimlerin en görkemlisi Selanik't yeni garın temelinin atılması sırasında yap mış, burada da Cavid Bey uzun bir söyl< vermiştir. Ittihat ve Terakki'de propaganda işleri de olduğu gibi seçim harcamalarını karşıl yacak parasal kaynakların bıılunması gör vini de Cavid üstlenmişti. Kendisinin anıl rında bu konuyla ilgili ba/.ı notları bulm; mümkündür. Bunlardan ilgı çekccefmi ta min ettiğim birkaçım aşağıya alıyorum: "Keji komiseri Nııri Bey geldi. Paris" birçok miiessesatı maliye miitttırii ile (jorü miiş oldugunu, lıtpsiııin ttıilıal vc Terakki nin mııvaffakiyetini urıu e.vlediklerini, mı vaffakiyetin paraya mütevakkıf oldugunı eger ihtiyacımız vursa hiçbir sey mııkabili v mayarak 810 bin lira bulabilecegini söyh di..." Cavid Bey'in bu leklıfe yanıtı açık d > ğil. Işin sonu nasıl bağlanclı bilcmiyorıız "Dr. Na/ım ugradı. Omiyetin vilayeı gönderecegi heyetler dolayısıyla paraya şi< detle ihtiyaç oldugunu, 810 günden evv para tedarik edemeyecegi cihetle bankada istikraz edilmesini sovlediDaha evvel Selı nik hankasından 500 lira almıştım. Bu def lekrar oraya mıiracaat muvafık olamayacı gından M. Revoil'e haber gonderdim. Rt voil derhal parayı gönderdi." Muhalefet de dış güçlcrdcn Ingiltere ba; ta olmak üzere bütiln azınlıklarla yakın ili; 1 ki halindedir. Propagandasını da bunlann i. tediği doğrultuda düzenlcmektedir. Tevfik Flkrat'ln Uulm 1912 seçimleri Meclis Mebusanın feshinden seçimdeki baskılara ka RIZA NUR "Muhalefet Zekeriya Sofrası'nı andırıyor" S0ÇİIT) Her seçim döneminde Sopall V6 1912 seçimleri böylesine kAffirifi ilkesiz bir muhalefetin KUIUIIU ateşlendirdigi bir havaS6ÇIII1 d a başladı. Bir yandan muhalefet adayları ve yandaşları kanıtlanması güç ve çoğunlukla doğru olmayan iddialarla ittihat ve Terakki'yi suçlayıp, kufürler yağdırırken; Ittihat ve Terakki de elindeki devlet gücünü kullanarak seçmen ve muhalif adaylar üzerinde türlü baskılar uyguluyordu. Bir çok kişi bu seçimi sopalı seçim olarak hatırlamaktadır. Küfur ve ağza alınmayacak sözcüklerle dolu propaganda çalışmaları öylesine yaygınlaştı ki, bazı yayın organlan "Terbiyei lçtimaiye"mize uygun olmayan bu tartışmalara bir son verilmesini istemeye başladı. Seçim süresince (seçim iki ayı aşkın bir zaman dilimini kapsamıştır) yapılan baskılar da her gun gazetelerde yer almaktaydı. Bunlardan biri, Dr. Rıza Tevflk'in dövülmesi olayı, kamuoyunu iyice rencide etti. Ünlü Şair Tevfik Fikret bu dövme hadisesini yazdığı bir şiirle kınadı. İKİ Odak nOKtaSI vekili maaşları konuşu 1912 seçiminde de tartışma alanına getirildi. Maaşların çokluğu, milletvekilligi görevinin "ulvlyeıl" dolayısıyla "bilâ bedel" görülmesi gereği her kahve köşesinde söylenir oldu. Ga7eteler de bu konuyu verdikleri bilgilerle kızıştınnaktan geri kalmadılar. O günlerin gazetelerinin birinci sayfalannda; Fransa, Ingiltere, Italya, Portekiz, Ispanya, Macaristan, Bavyera, Belcika, Bulgaristan, Danimarka'da milletvekillerine verilen maaş miktanyla tanınan ayncalıklar en küçuk ayrıntılarına kadar yer almaktaydı. Masonluk, o günlerinin deyimiyle farnıasonluk, seçim tartışmalannda en ilgi çeken konulardan biri halindeydi. llginçolan muhalefetin kendı ıçınde masonluk bir düşün birliğinc sahip olmamasıydı. Bazı tutucu muhalefet liderleri farmasonluğun her türlüsüne karşı çıkarken, bazıları da tttihatçıları, o günlerde savaş halinde olduğumuz Italyan localarına bağlı olmakla itham ediyorlardı. Hatta, Hürriyet ve ltilâf liderlerinden Miralay Sadık Bey açıkça, "Onlar İtalyan masonu, biz ise Ingiliz masonuyuz," diyebiliyordu. Terakki'nin Ust yönetimi seçimleri güvence altına alabilmek için bu tip pazarlıkları daha yoğun bir şekilde yapıyordu. Orneğin Talât Bey ve Halil (Menteşe) Bey Fener Patriki ile görüşerek Rumların cemiyeti desteklemelerini istemişlerdi. Patrik Efendi verdiği yanıtta Rıım Meşrutiyet Kulubünün ve Sinod'un İttihat ve Terakki ile birlikte hareket edeceklerini pek sanmadığını ifade etmiştir. Buna karşın hahambaşı bütün illere bir mektup yazarak oralardaki Musevi vatandaşların cemiyet adaylannı desteklemelerini istemiştir. Ermeniler ise belirli bir milletvekili sayısında ısrar etmekteydiler. Bu sayı kendi nüfusları ile oranlı olmayan 20 dolaylarmdaydı. Sırplarla Bulgarlar Usküp'te çıkarılacak iki mifletvekilliğıninin hangi gruptan olacağı konusunda tam bir anlaşmazlıkiçindeydiler.Cemiyet de sorunu çözememişti. Bu arada Selanik Bankası, Osmanlı Bankası gibi finans kuruluşlarının müşterileri nezdinde baskı yaparak Ittihat ve Terakki lehine tavır almaları tevil götürmeyecek bir biçimde Cavid Bey tarafından istenmiştir. Ve Cavid Bey Ittihat ve Terakki'nin en büyük proInmmln... P 8 y SOnimlUSU l ve açık konuşma ze tekniği onu bu yönden öne çıkarmıştı. Cavid Bey'in 1912 seçimlerine rastlayan günlerdeki anılarında şu notlara rastlamaktayız: "Gece konferans için Kadıköy Kulübüne gittlm." a anda silahl dl G ü doğrultusunda taviz vermemeye düşkün ay dınları değişik yönlerden yaralayan, hatt küstüren bir niteliktedir. Bu dtlş kırıklığın en somut biçimde Fikret'in dizelerinde bul maktayız. Meclisi Mebusan'ın feshi dolayı sıyla, bu olayı Abdülhamid'in 1295'dek (1878) fesih işlemiyle aynı görerek yazdığı "Doksan Bese Doğru" adlı şiiri çok çarpıc ve düşündürücüdUr. "Bir devri şeflmet, yine çignend yemlnler Çignendi, yazık, milletin ümmîdi biilen dl" diye başlayan Fikret, her sozlerine "Ya sasın Millet avazlarıyla" başlayanlara ate: püskürüyordu: "Milet yaşamaz hakka tahassürle solurker Sussun dlye >icdanına yumruklar Inerse Millet yaşama/ Meclisi müstahkfir olurker Igfal ile, tehdit ile titrer ve sinersc; Millet yaşamaı maşerl millet bogulurken.'' Fikret'in Meclisi Mebusan'ın feshinden sonra başlayan isyanı seçim boyunca bir türlü dinmemiştir. O, arkadaşı Hüseyin Cahit'ten artık Hüseyin Fasit olarak bahsetmekte; adını koydugu Tanin gazetesini Cenln olarak anmakta ve Ittihat ve Terakki Cemiyetini de "Iriikap ve tedennl çetesi" bi çiminde nitelemekteydi. Sonra da ünlü "Hanı Yagma" bir feryad gibi gelivordu. SAYF/Û ISyani dar hUrriyete ve düşüı MllletVekllliğl Seçimler boyunca azm z i milletvekilligi pazarlığına da şahit olundu. özellikle Ittihat ve CUMHURlYET/SEÇlM 83