Catalog

Cumhuriyet ENERJİ G 5 Ekim 2010 19 12 ÖZELLEŞTİRME NE GETİRİYOR? NE GÖTÜRÜYOR? Elektrik bölgeleri dağıtıldı Oğuz TÜRKYILMAZ MMO Enerji Çalışma Grubu Başkanı oguz.turkyilmaz@mmo.org.tr lkemizde, 24 Ocak ekonomi kararlarıyla başlayan,12 Eylül askeri rejiminde yoğunlaşan ve halen de devam etmekte olan “ekonomiyi serbestleştirme” şeklinde adlandırılan neoliberal politikalar uyarınca eğitim, sağlık, enerji, ulaşım gibi temel kamusal hizmetler yerli ve yabancı sermayeye açılarak ticarileştirilmiştir. Halen sekiz yıldır iş başında olan iktidar da, bu çerçeve uyarınca elektrik dağıtım ve üretim tesislerinin satılması yönünde adımlar atmıştır. Son dönemde, özellikle elektrik dağıtım alanında yapılan özelleştirmeler, hem mevcut iktidarca, hem de yerli ve yabancı büyük sermaye gruplarınca hararetle alkışlansa da, ortada açıklanmayan ve tartışılmayan bazı gerçekler vardır: Ü luyla yapılmayan yatırımın bedeli vatandaştan tahsil edilecektir. 5 Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ’ye (TEDAŞ) ait dağıtım şebekelerinin işletme hakkı, hisseleri satılacak olan bölge şirketlerine önemli bir bedel karşılığında devredilmiş ve bu bedel EPDK tarafından onaylanan tarifelere eklenmiştir. Özelleştirmelerin gerçek 7 EPDK tarafından onaylanan geçiş dönemi gelir tavanlarına, Enerji Piyasası Endeksi bazında enflasyon düzeltmesi de yapılacaktır. Özelleştirmelerin yol açtığı elektrik fiyat artışlarının (yalnızca 2007 genel seçimleri sonrası elektriğe yüzde 72.3 oranında zam yapılmıştır) neden olacağı diğer mal Alacaklar da şirketlere devrediliyor 1 Elektrik dağıtım şirketlerini devralan özel şirketlere, kamu şirketlerinin envanteri ve tahsili mümkün alacakları da devredilmektedir. 2 Özelleştirilecek dağıtım şirketinin ciro büyüklüğü ve alacaklarına karşın düşük teklif bedeliyle ihale sonuçlandırılması, kamu yararına aykırılık oluşturmaktadır. 3 Dağıtım şirketlerini devralacak özel şirketlerin yapıp yapmayacağı belli olmayan yatırımlar, daha şimdiden tarifelere yansıtılarak ekstra kazanç ve kâr garantisi sağlanmaktadır. 4 Yatırımların nasıl denetleneceğine ilişkin bir düzenleme bulunmadığı dikkate alındığında, yatırımların hiç ya da gereği gibi yapılmaması durumunda bile, önceden belirlenmiş tarifeler yoleştirilebilmesi için yapılan işlemler de, gelecekteki elektrik tarifelerine yansıtılarak fiyat artışlarına yol açılacaktır. ve hizmetlerdeki fiyat artışlarının enflasyon üzerindeki dolaylı etkisi, yine şirketler lehine bir gelir kalemine dönüşecektir. Bu husus, kamu ve toplum yararına aykırılığın bir başka örneğidir. 8 Elektrik kayıpkaçak oranlarında öngörülen ve onaylanan hedeflerden daha fazla düşüş sağlanması durumunda, şirketlere tarife sisteminde yer almayan, garanti edilen gelir tavanının üzerinde bir kâr elde etme olanağı sağlanmaktadır. 9 Dağıtım şirketlerinin, elektrik üreticisi firmaların yapacağı zamları doğrudan dağıtım ve perakende satış fiyatları aracılığıyla tüketicilere yan Tüketilmeyen enerji üzerinden gelir garantisi 6 Dağıtım şirketlerini alacak şirketler lehine belirlenen “gelir tavanı” uygulaması; tüketicilerin şirketin gelir tavanını garanti edecek miktarda elektrik tüketmemesi halinde, bir sonraki yıl tüketmediği enerji üzerinden, özelleştirmeyle şirkete garanti edilen gelir tavanını ödemesini sağlayacaktır. Bu durum, ücretli, dar gelirli ve yoksul halk için sürekli zam ve sömürü anlamına gelmekte; kamu ve toplum yararı ile Anayasa’nın eşitlik ilkesine aykırılık oluşturmaktadır. sıtmaları kurala bağlanmaktadır. Ancak dağıtım şirketlerinin öngörülenden daha ucuza elektrik elde ettikleri zaman sağlayacakları fazladan kârı, tarifeleri düşürmek yoluyla tüketicilerle paylaşmaları söz konusu değildir. 10 Dağıtım şebekesine ilk bağlantı kurulumu ücreti, kesinti veya yeniden bağlanma gerektiğinde alınan kesme/bağlama bedeli gibi gelirler, tarifelerle elde edilecek gelirlerin dışında, şirketler için ayrı bir kâr unsuru oluşturmaktadır. 11 Ayrıca, işletme hakkı devir (İHD) bedellerinin ödenebilmesi için bu yılın sonundan itibaren, halen yüzde 2.33 oranındaki kâr marjının artırılması için EPDK’nın firmalar tarafından zorlanacağı açıktır. Lisans ihaleleri sonrasında sattıkları doğalgazın fiyatı üzerine ekleyecekleri “Birim Hizmet ve Amortisman Bedeli” 8 yıl boyunca sabit olan kentsel doğalgaz dağıtım şirketlerinin, bu sürenin kısaltılması ve bedellerin arttırılması için EPDK nezdinde sürdürdükleri girişimlere ilişkin haberler basında yer almaktadır. Benzer şekilde, özelleşen elektrik dağıtım şirketleri de siyasi iktidar ve EPDK’yı etkilemeye ve yönlendirmeye çalışacaklardır. Elektrik Şyatlarının düşeceği iddiasıyla dağıtımın özelleştirilmesi, bu alanda tekelleşmeyi de beraberinde getirebilir. Dağıtım şirketlerinin özelleştirilme koşulları kamu yararını içermediği gibi alan Şrmalara fazladan karlar da sağlıyor. 12 Anayasa Mahkemesi’nin birçok kararında, elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı gibi stratejik öneme sahip kamu hizmetlerinin özelleştirilmesinde yabancılara yönelik kimi önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmasına karşın mevcut ihale ilan ve işlemlerinde bu konuda önleyici kurallara yer verilmemiştir. İhale ilanlarında yabancılarla ilgili sınırlama getirilmemesi ve her bir dağıtım bölgesinin ayrı ayrı kontrolüne yönelik kurallara yer verilmemiş olması, Anayasa’ya ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun 14. Maddesi’nin 3 Fıkrası’na aykırılık oluşturmaktadır. Tekelleşmenin önü açık 13 4628 sayılı Kanun’un ihale işlemlerinde uygulanacak kimi hükümleri, kanımızca Anayasa’ya aykırılık taşımaktadır. Kanunun 3. Maddesi’nin (c) bendinin (3) numaralı alt bendinin ikinci ve üçüncü paragraflarında, 5398 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucunda, tekel konumunda bulunan dağıtım şirketlerine, üretim şirketi kurma ve bu şirketten alacağı elektrik miktarı konularında getirilen sınırlama