Catalog

16 TEMMUZ 2010 CUMA SAYFA 5 Niğde Cullaz sokak kurtarma çalışmaları sürüyor NİĞDE (Cumhuriyet) Kent merkezindeki Osmanlı döneminde yapılan çok sayıda konakla evin bir bölümünde kurtarma çalışmaları başladı. Bal Hasan Mahallesinde yer alan Cullaz Sokak’ta 2002 yılında dönemin Valisi Refik Arslan Öztürk’ün girişimiyle il özel idaresince başlatılan kamulaştırma ve onarım projesi bir süre askıda kaldıktan sonra 2009 yılında “Sokak İyileştirme Projesi” kapsamında onarılmaya başlandı. Niğde İl Kültür ve Turizm Müdürü Mehmet Öncel Koç, 29 evde başlatılan çalışmaların bu yıl sonuna kadar tamamlanmasının amaçlandığını ve kentte ilk kez uygulanan bu projeyle merkezde eski bir sokağın aslına uygun kurtarılmış olacağını söyledi. Koç, Niğde Kalesi, Bedesten, Ö. Mehmet Paşa Kervansarayının yürürtülen çalışmalar sonucu turizme kazandırıldığını, Cullaz Sokağı Projesiyle Niğde’nin konak ve evlerinin öneminin de daha iyi anlaşılacağını anlattı. Kültür ve Turizm Müdürü Koç, on bin yıllık bir geçmişe sahip Niğde ilinde tanıtım çaba ve çalışmaları yanında kurtarma ve onarma adına yürütülen uğraşların kentin turizm gelirlerinden pay almasında önemli etki yapacağını vurguladı. Bu arada, Niğde Kalesi ve Aladdin Cami bölgesinde yapılan bir çalışma ile bu alanda önemli eksikliği duyulan tuvaletlerle yönetsel binaların da yapımının tamamlandığını söyledi. Cullaz Sokak’ta restorasyon çalışmalarından bir görüntü. Cullaz Sokak’ta bir başka restorasyon çalışması. KONUK YAZAR ÖMER FETHİ GÜRER Cullaz Sokak Niğde ilinde yerel basında tarihi dokunun korunması için yüzlerce yazı yazdım. Gazete arşivleri bu konuda farklı önerilerimle doludur. Bu konuda önemli bir bilinç de oluştu. 2001 yılında Vali Refik Arslan Öztürk döneminde Niğde ile ilgili yazdığımız her yazı önemsendi. Valimiz, kiminde yazılı, kiminde sözlü olarak çaba ve çalışmalarımıza destek verdi. Niğde’de bugün onarılan çok sayıdaki tarihi eserde onun imzası var. Bizim yazdıklarımızı içtenlikle ele aldı ve yapması gerekeni yaptı. Öyle ki, Erzincan Valisi olduğu dönemde Niğde’de yazılarımda yerel tarih ve doğa sorunları yerine farklı yazılara yöneldiğimde arayarak tarihi dokuyu sahiplenmemi sürdürmemi önerecek kadar da Niğde’yi izledi. Ondan sonrası, Sebahattin Öztürk’e kadar bir duraklama dönemi yaşandı, ama başlayan projeler öyle böyle devam etti. Sonuçta 2001 sürecinde başlayan Mehmet Paşa Sarayı, Bedesten, Kale, Gümüşler Manastırı, Esenbey Türbesi gibi yerlerde çalışmalar önemli bir aşamaya geldi. Cullaz Sokağı da, Vali Refik Arslan Öztürk’ün hayalleri içindeydi. Birkaç ev almış, girişimlere başlamıştı, ama proje ondan sonra demeçlerde kaldı. Oldu olacakla gitti. Murat Süslü ve ardından Mehmet Öncel Koç İl Kültür ve Turizm Müdürü olarak konuya sahip çıktılar. İl Özel İdare Genel Sekreteri Muhittin Öztürk de projenin yaşama geçmesi adına katkı verenlerden biri oldu. Hamle Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Ali Osman Sayın ve İl KültürTurizm Müdürü Mehmet Öncel Koç’la birlikte Cullaz Sokağına gittik. Sokak iyileştirme projesi başlamıştı ve çalışmalar önemli bir hızla sürüyordu. O görkemli eski evlerin onarımını görmek insana büyük bir mutluluk kaynağı oluyordu. Büyük Dedem Alaybeyzadelerin evlerinin de bu bölgede olduğunu biliyordum. Hangi evdi? Onu saptamam zor, ama bir tarihin canlanışına tanık oldum. Yaklaşık 30 ev onarılıyordu. Tarih bölgede yeniden ayağa kalkıyordu. O eski evlerdeki doku canlanması Niğde için yeni bir umuttu. Kemerli, sutunlu revakları, geniş odaları, pencereleri, kışlık, yazlık oturma odaları, kilerleri ile düne ait birçok şey geri geliyordu. Beton yığınları ile dokusu değişen kentte yüzlerce yıkılan ya da harap olan eski evlerden hiç olmazsa 30’u olsun kurtuluyordu. Konuyu birçok kez yazıp gündeme taşıyan biri için bu güzellikleri gördükten sonra emeği geçen herkese teşekkür etmek bir görev oluyordu. Daha sonra çıktığımız kalede girişte eski yapıların düzenlendiği, tuvalet ve yönetim binası gibi birçok yerin yenileştirilmesi dikkat çekiciydi. Kültür ve Turizim Müdürü M.Öncel Koç yapılan çalışmalar hakkında bilgi verdi. Niğde adına yapılan her güzel çaba bizleri sevindirirdi. Kale’de çıkıp dinlendik. Alaaddin Tepesi çevresinde de yapılacak çalışmaların varlığından söz etmesi de güzeldi. Bor’da Cığızoğlu Konağınında bu kapsamda kısa sürede kurtarılcak yapılar içinde olduğunu öğrendim. Bu güzel geziden ayrılıp Ermeni Kilisesi yanındaki eski konağın yanından geçtim. Konak yıkılmak üzereydi. İl Özel İdare Müdürü Muhittin Öztürk’ü ziyaretimde ise bu yapınında onarılacağını öğrendim. Kültür varlıkları ile ilgili Genel Müdürlük görevine gelen eski Kültür ve Turizm Müdürümüz Murat Süslü eşi Niğde’liydi. Onu kutlamak için aradığımda Niğde adına farklı alanlarda çalışmalar yapılacağını söylemesi umutlarımı arttırdı. Her ne kadar hergün bir yapı yok olsa da yine de geleceğe birkaç konak kalacaktı. Cullaz Sokağı, Yukarı ve Aşağı Kayabaşı, Kiliseler, Sungur Bey ve Alaaddin Cami çevresini içine alacak biçimde yeniden yapılandığında Niğde geçmişte neleri kaybettiğini daha iyi anlaşılacaktı. Niğde Üniversitesi, bir yapıyı restore etti. Kültür ve Turizm Müdürlüğü ise 30 yapıyı kurtardı. Şimdi görev Sanayi ve Ticaret Odasına ve Organize Sanayi Bölgemizdeki iş adamlarımıza düşmektedir. Onlar da birkaç yapıyı kurtardıklarında Niğde’nin tarihi günyüzüne çıkacaktır. Y aşamın aktığı çeşmeler kuruyor İskenderun’da yollar genişliyor İSKENDERUN (Cumhuriyet) İskenderun’da şehirlerarası trafiği şehir içi trafiğinden ayırarak araç seyrini rahatlatacak yol genişletme çalışması tüm hızıyla sürüyor. E91 karayolunun, Tayfur Sökmen Bulvarı ile üst geçit arasında kalan bölümünde İskenderun Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü ekiplerince yürütülen çalışmanın tamamlanmak üzere olduğunu belirten yetkililer, çalışmanın yeni bölümünde 350 metrelik refüjün yenilendiğini, yol genişliğinin 15 metreye çıkarıldığını söylediler. İskenderun Belediyesi’ Fen İşleri’nden yapılan açıklamada çalışmayla ilgili şu bilgiler verildi: “E–91 karayolu üzerindeki Ulucami Caddesi kavşağı ile Tayfur Sökmen Bulvarı arasında kalan kısımda iki taraflı olarak saklama cepleri tamamlanmıştır. Aynı bölgede orta refüj de daraltılarak yol genişliği arttırılmış, bu çalışmada şehirlerarası araç trafiğinin, şehir içi araç trafiğinden ayrılması amaçlanmış, güvenli seyir yapılması sağlanmıştır. Dönmez durağına giriş yapan şehir içi otobüs ve minibüslerin yarattığı trafik sıkışıklığı da böylece asgariye indirilmiştir.” linmektedir. 18681901 yılları arasındaki Adana Salnamelerinde, 1877 yılı verilerine göre Tarsus’un sanayi ve sosyal yapıları içerisinde, sadece 3 adet çeşme yer almaktadır. Bunlar büyük olasılıkla, halkın su ihtiyacını karşılamak için yaptırılmış çeşmelerdir. lumbası dışında evlerde içme suyu lap dev çarklarıyla nehirden aldığı suUĞUR PİŞMANLIK Kent merkezinde bulunan çeşmeler yoktu. Bu nedenle sokak çeşmeleri suyu yukarıdaki havuza taşır, burada biiçinde anıtsal nitelikli olarak sayılabileTARSUS Çeşmelerin çocukluk günyu olmayan insanlar için yaşamın ayriken su, bu havuzdan da kentin sokak cek yapılar, “HamisZadeler” ile Perlerimden kalma bende bıraktığı güzel izrılmaz bir parçasıydı. Çeşmeler, bir ve meydanlarındaki çeşmelere dağılır. tevniyal Valide Sultan çeşmeleridir. ler var. İşte bir gün bu izlerin peşine düşanlamda toplanma ve haberleşme yeBir kentin tarihsel dokusu içerisinde, Bu çeşmelerin birçoğu, yakın zatüm. Tarsus’un çeşitli mahallelerinin soriydi. Mahalle haberlerini erkekler kahhiç kuşkusuz eski anıt ve heykeller, kümana (yaklaşık 1520 yıl öncesine) kakaklarına dağılmış bulunan çeşme ve vede alırken, kadınlar ise çeşme batüphane, medrese, köprü, kilise, cami dar işlevselliğini koruyordu. Bunların hayratları gezip fotoğraflayıp, bilgi edinşında testilerine, sürahilerine sularını ve hamamlar ile eski evlerin yanı sıra, önemli bir kısmı yıkılarak ortadan kaldikçe sayılarının tahmin ettiğimden doldururken öğreniyorlardı. çeşmeler de yer alır. dırıldı. Çeşmelerin bir bölümü ise, yer çok daha fazla olduğunu gördüm. Âşık delikanlılar için, sevdikleri, kız ile Bu tarihsel bilgilerden, kentin içme suyer kırılmış, tahrip Tarsus çeşmeleri, bir İstanbul, Burbuluşmak ve bir iki çift laf etmek için yu şebekesi olduğunu edilmiş, kitabeleri sösa, Konya, Kayseri ya da Anadolu’nun çeşmeler en ideal yerlerin başında gebildiğimiz gibi, halkın orkülmüş ve hemen belli başlı kentlerinde bütün güzel örlirdi. tak kullanımına açık meyhemen hepsi birer neklerinde olduğu gibi bir estetik ve görÖte yandan çeşmeler, şiir, mani, dan ve sokak çeşmelerikör tapa takılıp kakemi yansıtmıyor belki ama cumhuriyet şarkı, türkü ve edebiyatımızda da her nin de (bugün hala kullapatılarak kullanılmaz sonrasındaki ilk on yıllarda, 1520 mazaman yer bulmuştur. nıldığı biçimiyle) varlığı bihale getirilmiş duhalleden oluşan 25 bin nüfuslu bu Çeşmeler sadece varlıkları ve işlevlinmektedir. rumdadır. Örneğin, kentte 30 civarında çeşmenin varlığının leriyle değil, aynı zamanda (yaşama Kent düzenlemesinin n la aşağıda fotoğrafta rı çı a ak Yurtdışın çeşmesi yer alan gazete hasaptanmış olması son derece önemlialanlarımızı) yer ve mekânlarımızı adönemli unsurları arasında ğ ça bir antik dir. landırmada da onlar yaşamımızın içinsivil ve kamusal yapılar berinde yer aldığı dedirler. olarak çeşmeler de bulungibi Tekke mahallesinde 4 hayrat Hayat gibi akar gider su maktadır. çeşmesi kapatılmıştır. Ancak, bir sonTarsus ve Çeşmelere Dair… Bugün elimizin altında rahatlıkla bulÇeşmeler, diğer bütün yapılar gibi raki tablodan da anlaşılacağı gibi, Tekduğumuz ve günümüz dünyasında yaÇeşme, sözcük kökeni ve anlamı kentin ve kent insanının yaşamının ke mahallesinde saptayabildiğimiz saşamın kaynağı olan su giderek azalbakımından, eski dilde ‘Çeşm’ sözcüvazgeçilmez unsurları arasındadır. Çündece 2 çeşme bulunmaktadır. Diğer iki maktadır. Su kaynaklarının ğünden gelir ve anlamı ‘GözPınar’ kü çeşmeler günlük yaşamın ayrılmaz çeşmenin izine rastlanmamıştır. hızla kirlenmesi nedeniyle, demektir. Çeşmenin tarihi, bir parçası olarak kentin hayat daTarsus’ta, hem resmi hem de sivil mitemiz içme suyuna olan M.Ö. 3. bin yıla dayanır. marlarını oluştururlar. marı yapıları arasında andığımız çeşihtiyaç gelecekte daha da Bunların ilk örnekleri, BaGeçmiş bin yıllardan bu yana örnekmelerin, tarihi en geç olanı 19. yüzyıla artacaktır. bil’de ve Asurlularda ortaya lerini bildiğimiz gibi çeşmeler, ağırlıklı uzanır. Daha yakın tarihli olanlar ise 40Eksiksiz her evde ve iş çıkmıştır. olarak devlet ve yerel yönetimler tara50 yıllık bir geçmişe sahip bulunmakyerinde içme suyu, daha Anadolu’nun birçok kentinfından yaptırılmasına karşın, kent eştadır. çok güneş alan yörelerde de ve köyünde olduğu gibi rafının önde gelenleri tarafından yaptıMevcut çeşmelerin dışındaki yapılagüneş enerjileri ile elde Tarsus’ta da çeşmeler vardır. rılan ve adından da anlaşıldığı gibi çok rın neredeyse tamamı 20. yüzyılın ikinedilen, banyodan, çaElimizde, Tarsus’tasayıda “Hayratlık” çeşme ci yarısından itibaren kentin yapılaşması maşıra ve bulaşığa kadar ki çeşmelerin sayısı, vardı. sırasında birer ikişer ortadan kalktığını kullanılan hazır sıcak su, tarihi ve mimari özelHalkın su ihtiyacını karşısöyleyebiliriz. Özellikle son 50 yıl içeyaşamımızın en önemli liklerine ilişkin, yazılı layan çeşmeler, kent doi es risinde kentin hızla yapılaşmasına yöm eş Ç de za is unsurudur. belge ve veriler son Ham kusu içinde en elverişli noknelik, yol açma, iş merkezlerinin inşaA .R.Küçükoğ Hâlbuki çok değil derece sınırlı hatta netalara yapılır ve bu çeşmelu hayratı sı, yeni imar planı uygulaması sırasınbundan 4050 yıl, hatta redeyse yoktur. lerden daha çok yararlada kimi mahalle ve sokakların ortadan daha da önceki zamanlarda, bırakın Tarsus’ta ortaya çınılması gözetilirdi. kaldırılmasına dönük uygulamalar, birher evde bir çeşme olmasını, bazı yerkan Antik Yol ve Gözlükule höİçme suyu şebekesinçok çeşmenin de yok olmasını da belerde ancak birkaç mahalleye bir çeşyüklerinde yapılan kazılar, kenden, tüm kente yayılan raberinde getirdi. Bugün de, bu durum me düşüyordu. O yıllarda insan yaşatin tarihsel geçmişinin ne kadar bu taksimat, kentin ana sürmektedir. mında çeşmeler, kendini daha bir hiszengin olduğunu ortaya koycadde ve meydanların1800’lü yıllardan 1980’e kadar Tarsettirir şekilde vardılar. maktadır. Başta Antik Yol olmak dan başlayarak, mahalle sus’ta saptanmış 30 çeşmelerin maÇeşme, eğer çarşıdaysa, esnaf ve üzere, bir kaç yapıdan, kentin mive semtlerin küçük meyhallelere göre dağılımı şöyledir: Reşaalışverişe çıkan vatandaşın hizmetinmarisi ve kentleşme açısından kidanlarına ya da en işlek diye Mahallesi (12), Kızılmurat Madedir. Mahalle meydanlarında ve somi önemli bulguları gözler önüne sokaklarına kadar yayılır ve çeşmeler hallesi (4), Şehitkerim Mahallesi (7), Cakaklarındaki çeşmelerden gün boyu su sermektedir. tespit edilen bu noktalara yapılırdı. minur Mahallesi (1), Eski Ömerli Mataşınır evlere. Çamaşır, banyo ve buTarsus’un neredeyse 2 bin yılı aşkın İçme suyu şebekesinin alt yapısının hallesi (2), Tekke Mahallesi (2), Fatih Malaşıklar için güğümlerle; yemek ve içme zamandır bir kanalizasyon sistemine saolmadığı yerler de mevcuttu. Buralarhallesi (1), Anıt Mahallesi (1). Ayrıca bu suyu içinse testi ve (bocitmaşrapa) sühip olduğunu bu yapılar ve bulgulardan da ise; camiler, iş hanları, hamamlar, mahallere dağılmış olarak 11 çeşmenin rahilerle evlerin su ihtiyacı karşılanır. Asöğreniyoruz. Helenistik Çağ’da, Roma bazı konaklar ile kentin değişik yerleride yeri saptanmıştır. lına bakacak olursanız, kadınların, kızve Bizans döneminde, dağlardan gelen ne dağılmış olan hayrat çeşmeleri bu Çeşmelerin kentin yerleşim yapısı ların günlük ev işleri içerisinde, ihtiyakaynak sularını, bu amaçla oluşturulşebekeye bağlıydı. Bu hayrat çeşmeiçindeki dağılımın baktığımızda ise, cı olan suyun alınması için yapılan bu muş, sarnıçlar, su depoları, su kemerlerinin bir bölümünün de, şehir mezarbugün elimizde ne kadar az yapı kalkoşuşturma sokağa bir hareketlilik, leri ile Berdan (Kydnos) nehrinden yalığında bulunduğunu belirtmek gerek. dığının çarpıcı bir tablosunu görürüz. canlılık ve renk de katar. Hele çocukrarlanarak, künkler aracılığıyla, şehir içÇeşmelerin alınlık kısımlarında, bu yaTarsus çeşmelerinin bir bölümü büların mahallenin meydan ve sokağındaki me suyu şebekesi olduğunu da ortaya pıların kim tarafından, hangi amaçla ve tünü ile bağımsız bir bölümü de bir evin, oyunları ve bağrışmaları, bir o yana bir koymaktadır. Aynı biçimde, Selçuklu hangi tarihte yaptırıldığına dair bilgilebir hanın ya da bir iş yerinin duvarına bu yana koşturmaları sokakların canlıdönemine ilişkin olarak da, içme surin yer aldığı kitabeler bulunmaktadır. yaslanmış eklenti olarak inşa edilmiş yalığının en iyi kanıtıdır. yunun künkler ile kente taşındığını, Çeşmeler dışında ise su, kimi evlerpılardır. Çocuklar oynarken hararetleri yükAntik Yol’un üst katmanlarında somut de kuyulardan ve tulumbalardan çekiYukarıda da ifade edildiği gibi Tarseltip dilleri, damakları kuolarak görülmesinden anlıyoruz. lirken, kimi evlerde ya da bir kaç evin sus’taki bu yapılar arasında, sadece 4ruyunca hep birlikte çeş1900’lü yılbaktığı ortak avlularda ise, açılan arEski Tarsus 5 tane özgün nitelikli çeşmeden söz edikent dokusu menin başında alırlar soluların başlarınnu tezyen kuyularına kurulan tulumbalarlebilir. yansıtan ğu. Üstlerini, başlarını ısladan itibaren dan sağlanırdı. Tarsus çeşme ve hayratlarını burada tarak kana kana su içerler. ünlü bugün YeşilYaklaşık 100 yıllık geçmitek tek ele almak oldukça zor olçeşme Sonra suyla oynanan yeni yurt Mahallesi şi olan çeşmeler de diğer tamakla birlikte biz burada bir oyun başlar oracıkta. olarak bilinen rihi yapılar gibi Tarsus’un onların bir listesini sunuMahallelerin bu hali her ve halk arasınkültür varlıkları içinde yer yoruz. günbatımına değin sürer. da “Pompa” dialır, almaktadır. Burada görüldüğü gibi Akşam oldu mu evlerin ye anılan semtAynı şekilde estetik, deevlerimizin dışındaki sokak çalışanları, kadınlı erkekli işte yer alan arğeri, mimari üslubu ve tave meydan çeşmeleri artık Saint Paul Ç lerinden dönerler; anneler babalar, çotezyen kuyularihsel özellikleri olan çeşeşmesi hayatımızın dışındadır. Bircuklarının eline bir kap verip bir koşu rından çıkarılan içme suyu dağıtım şemeleri kentlerin anıtsal yakaç akar çeşme dışında günçeşmelere suya yollarlardı, serin bir su bekesi aracılığıyla hem belli başlı mapılar olarak görmek gerek. lük hayatımızda bu yapılar arya da akşam çayını demlemek için. Mahallelerin evlerine hem de meydanlar ve Bu çalışmada çeşmeletık yoktur. Olanların ise olhallenin bakkalı, kasabı, manavı da, mesokaklardaki çeşme ve hayratlara pomre dair sınırlı bir teknik bildukça harap durumda oldukik dokurdu bu çeşmeler arasında. palandığını biliyoruz. gi ortaya konulmaktadır. ğu ortadadır. Ne var ki mevGüneşin altında dolaşmaktan yorgun Eski usul bir dağıtım sistemi de su doTarsus çeşme ve hayratcut çeşmelerin tescillenmesi, düşmüş her türlü seyyar satıcı ve çerlaplarıdır. Demirkapı’dan şelaleye giden ları gerek mimari gerekkorunması gibi bir görev de çilerin de soluklanmak için demir atığı yol üzerinde yer alan Berdan Nehse buna bağlı olarak tekönümüzde durmaktadır yerlerdir, sokak çeşmeleri. Mahallenin ri’nden gelen bir ırmaktaki suyu çeşnik açıdan incelenmesinin Ne yazık ki insanın kuruduyabancısı da, postacısı da hayat bulur melere taksim eden bir su dolabı bukonunun uzmanlarınca ele alınmaları ğu bir dönemde çeşmelerin kurumasıbu çeşmelerde. Bir zamanlar, Anadolunmaktaydı. Halk arasında Koca Dodaha anlamlı olacaktır. na, barajların boşalmasına şaşmamak lu’nun diğer kentlerinde olduğu gibi Tarlap olarak bilinen bu mekanizma, 1950’li 1800’lü yılların ortalarında Sultan gerekiyor. Su gibi aydınlık bir gelecek sus’ta da insanlar mahalle meydanlayılların sonuna dek varlığını ve işlevini Aziz’in validesi Pertevniyal Sultan, Taristiyorsak, işe bize hayat sunan suya ve rı ve sokakların çeşmeleri ile iç içe yasürdürdüğü anlaşılmaktadır. sus’ta bazı binalar ile birlikte dört çeşbu suların aktığı çeşmelere sahip çışar, bu çeşmelerde hayat bulurdu. İki taş dikit üzerine kurulmuş olan domeyi de onun nezaretinde yaptırdığı bikarak başlamak gerek sanırım. Eskiden birkaç evin kuyusu ve tu u rd o iy il iç su en ed şm çe 0 3 r la n a m za Tarsus’ta bir C MY B C MY B