Catalog

6 ŞUBAT 2022 3 Bitkilerin iyileştirici gücü Anadolu efsanelerinde sıkça yer edinirdi Mitolojiden Dr. Ömür Taleyn gelen tıp Şahmeran ve Lokman Hekim’in hikâyesini bilir misiniz? Peki ya adamotunun faydalarını? Anadolu binlerce yıllık sözlü geleneğiyle böyle pek çok söylence biriktirmiştir. Hepsinin özellikleri kendine özgü Temelinde de bitkilerin iyileştirici gücü olan bu söylenceler modern tıbba da esin kaynağı olmuştur. Göz bebeklerine osyal medyada dolaşan meşhur bir karikatürdür; eski çağlarda insanlar has- dikkat! talıkları için bitkilerden Smedet umarken günümüz- nsanların yu- göre bu göz bebekleri bu de doğru ilaçla tedaviler bulunuyor, Kardelen çiçeği varlak göz be- hayvanların uzaktan yak- ancak modern tedavilerin çaresiz beklerinin aksi- laşan avcıları fark etme- kalması üzerine yeniden “bu bitki- ne kedilerin di- lerini sağlıyor. Aynı za- yi kaynat, iç” öğütlerine geri dönül- İ key yarık şek- manda avcılardan kaçar- meye başlanıyor. Gerçekten de pan- Tıbbın simreolleb linde göz bebekleri var- ken araziyi hızlıca göz- deminin başlarındaki çaresiz- dır. Gelin, hayvanlar alemi- den geçirip kaçış rotaları ağlık tanrısı Asklepios zaman içinde ya- likte de tanık olduğumuz nında bir çanak, horoz ve elinde yılan sa- ni göz bebek tiplerine gö- yaratmalarında da işe ya- şekilde “hangi bitki ne- b re inceleyelim. Science Ad- rıyor. Panoramik bir gö- Srılı bir asa ile anılmıştır. Burada çanak, ye iyi gelir, hangi- k aa n ilaçların hazırlandığı maddenin; horoz, heki- vances adlı bilim dergi- rüntü kalitesi sağlayan sinin tozunu, han- m i sinde yayımlanan bir ma- bu göz bebekleri saye- min dikkatli olması gerektiğinin; yılan ise gisinin yaprağını şifanın simgesiydi. İşte mitolojiden gelen kaleye göre, dikey yarık sinde adeta bir radar gibi kaynatacağız ya da ne göz bebekleri gece avlanan tüm çevrelerini tarayabi- bazı hikâye ve tedavilerin günümüz tıb- şekilde süreceğiz” gibi bına yansıyan bazı örnekleri bunlar. An- hayvanlar arasında yaygın ola- liyorlar. bilgiler her platform- rak görülüyor. Bu göz be- Peki ya yuvarlak göz be- cak yukarıda adı geçen bitkiler dahil hiçbi- da karşımıza çıkıyor. rinin komşu tavsiyesi veya konunun bilgilisi değil sadece beği yapısı kedilerin pu- bekleri? Uzun boylu ve gündüz- Tabii ki bu yazının ko- su kurup avlarına sıç- leri aktif olan hayvanlarda sıklıkla ilgilisi kişilerin önerisiyle alınması doğru değildir. Çünkü nusu hangi bitkinin han- bitkinin uygun olmayan kısımlarının veya uygun olmayan ramadan önce mesa- görülür. Bu kümenin içinde in- gi hastalığa iyi geldiğini anlat- feyi ve hızı bir mü- sanların da dahil olduğu pri- miktarlarda alımı, fayda değil zarar getirecektir. mak değil. Fitoterapi alanı bilim- Kedilerin hendis gibi ölçüp matlar, büyük kedigiller sel bir disiplin olarak zaten bu gözlerine biçmelerine ola- (aslan ve kaplan gibi) çıktıktan son- rinde çalışılan bir bitkidir. Eski Yu- konularla hassasiyetle uğraşı- nak veriyor. Di- ve köpekler mevcut. ra çevresinde- nan ve Roma dönemlerinde sıkça bü- yor. Ancak bakıldığı zaman bu dikkatlice baktınız key yarık göz ki tüm bitkiler yücülükte kullanıldığından söz edi- bitkisel tedavilerin iz düşüm- mı? Muazzam renkleri ıam ar yy likşe bebekleriyle ke- dile gelmeye ve lir. Orijinal ismi “mandragora” olan lerini mitolojide de görmek Elbette göz bebeği diler, odaklan- hangi hastalı- bu bitkinin özellikle narkoz edici ya- mümkün. dışında gözlemlemeniz şekilleri bu örnekler- dıkları noktanın ğa iyi geldik- ni hissizleştirme özelliği, 1930’lu yıl- Mitoloji ve tıp demişken gereken başka bir nokta le sınırlı değil. Mü- önündeki ve ar- lerini saymaya larda bir çizgi roman karakterine de doğal olarak olay, kadim za- rekkepbalıklarının ve kasındaki obje- başlar. Bunla- isim kaynağı olmuştur. Düşmanları- daha var: manların sağlık tanrıları- kurbağaların yatay ya- leri bulanıklaştı- rı Lokman He- nı hipnozla etkisizleştiren ya da on- na doğru gidiyor. Her ne ka- Göz bebekleri! rık, ahtapotların kenar- rarak hedefe daha kim not eder ların cisimleri farklı biçimlerde gör- dar bir tanrı olarak addedilme- ları yuvarlak dikdörtgen iyi odaklanıyorlar. Bu ve bitkilerle melerini sağlayan kahramanın adı da se de eski Anadolu kültüründe de ve vatozların ise yarım ay göz bebeklerinin bir di- oluşturduğu bir ka- Mandrake’dir ve ülkemizde de özel- “Lokman Hekim” adıyla anılan şeklindedir. ğer avantajı ise ışığın kont- rışımın ölümsüzlüğe likle 1980’li yıllarda fanatik bir okur ve varlığına ilişkin kanıt olma- Sonuç olarak hayvanlar aleminin rolü. Kedilerin gözleri geceleri 135 bile çare olduğunu gö- kitlesine ulaşmıştır. yan bir şifa gurusundan söz edi- göz bebeklerini belirleyen birkaç ana kata kadar genişleyerek loş ışıkta gö- rür. Ancak notları tut- lir. Rivayete göre Lokman genç- ’ekirk nin yğmeie etmen var: Hayvanların boyutu, avcı rüş imkânı sağlarken gündüzleri iyice tuğu defterin elinden liğinde okuma yazması olmayan veya av olmaları ve yaşadıkları habi- Hipnoz derken hafıza ile ilgili ola- daralarak gözün kamaşmasını engeller. uçmasıyla çoğu bil- bir oduncuyken, kırda insan baş- tat. Umarım bu yazıyı okuduktan sonra rak kardelen çiçeğinden de söz et- Fakat tüm kedigillerin göz bebekleri gi nehrin sularında kay- lı, yılan gövdeli bir yaratıkla kar- hayvanların gözlerine farklı bir çerçe- memek olmaz. Odisseus ve İliada dikey yarık şeklinde değil; kedigillerin bolur. şılaşır. Şahmeran adlı bu yaratık veden bakacaksınız. efsanesini edebi ya da sanatsal değil boyutları büyüdükçe göz bebekleri yu- Anlatıya göre bu ne- Adamotu yaralıdır ve yardıma ihtiyacı var- bilimsel açıdan inceleyenler, özel- varlak olabiliyor. hir Adana’daki Misis dır. Lokman bilgisi dahilinde ver- likle alzheimer hastalığında kullanı- Nehri’dir. Nehre değil de diği tedavi ile Şahmeran’ı iyileşti- ay T ya Dik DÖr Tgne İlgili makaleye buradan ulaşabi- labilecek bir ilacın ilk adımlarını at- toprağa düşen bazı notların ise düş- rir. Anlatılara göre olaylar bugünkü Kedilerin aksine, koyunlarda, keçi- lirsiniz: https://www.science.org/ mışlardır. Efsanelerden İliada, Tru- tüğü yerde yeni bir bitki filizlenir. İçel civarında geçmektedir. O dö- lerde ve atlarda yatay dikdörtgen şek- doi/10.1126/sciadv.1500391 va savaşını; Odisseus ise İthaka kra- nemde Tarsus Beyi’ne sinsice tu- a Doam T bu i Tisik linde göz bebeklerine rastlanır. Teoriye lı Odissea’nın Truva’nın düşmesin- zaklar kuran kötü kalpli bir vezir de birdilimbilim Bu bitki de günümüzde her derde den sonra başından geçenleri anla- vardır. Türlü entrikalarla beyliği ele tır. Odissea ve gemisi uzun yolcu- deva olduğu bilinen ve son yıllarda geçirmeye çalışır. Kötü kalpli ve- mucize bitki olarak anılan sarımsaktır. luğun bir döneminde karaya çıkar- zir, kendisi için tehdit olarak gör- lar. Burada karşılarına sonradan ca- Türk mitolojisine baktığımız za- düğü Şahmeran’ı Tarsus’ta eski ha- man sarımsak dışında da nice güçler dı olduğunu anlayacakları Kirke çı- mamda bularak öldürür. Bunu du- kar. Kirke mürettebata elindeki bit- atfedilmiş bitkiler görmemiz müm- yan Şahmeran’ın eski dostu olan kün. Kökü havuç gibi toprağın içine kiyi kullanarak güzel bir yemek ha- oduncu, şehre gelir ve Şahmeran’ın zırlar. Ancak ekip bunu yedikten doğru büyüyen bir bitki olan “ada- gövdesini üç parçaya böler. Bir par- motu” ya da diğer adıyla “aşk elma- sonra evlerine dönüş fikri dahil her çasını vezire yedirerek onu öldürür, şeyi unutur ve kendilerini birer do- sı” bunlardan biridir. Görüntü itiba- bir parçasıyla Tarsus Beyi’ni iyi- rıyla gerçekten bir insana benzeyen muz gibi görmeye başlar. Odissea leştirir, üçüncü parçanın suyunu ise durumu fark eder ve çare arar. Tan- bu bitkinin ağrı kesici, hissizleştirici kendisi içer. Diğer bir anlatıya gö- benzeri ve cinsel isteği artırıcı özel- rıların habercisi ve rüyaların geti- re ise veziri öldürmesi için oduncu- ricisi Hermes tarafından yardım eli likleri olduğu belirlenmiştir. Hatta ya ne yapması gerektiğini Şahmeran cinsel isteğe olan etkileri nedeniyle uzatılır. Hermes mürettebata yedir- kendisi söylemiştir. İşte bu iksir- mek üzere Odissea’ya bir başka bit- Arap kültüründe bitki “şeytan elma- li su ve iyi niyetli davranışlar son- sı” olarak adlandırılmıştır. ki verir. Bunu yedirdikten sonra bü- rasında oduncu, bir şifacı kimliği yü bozulur ve yola devam edilir. İş- Adamotu günümüzde de ağrı ke- kazanarak “Lokman Hekim” adını sici amaçla tıp dünyasında hâlâ üze- te cadı Kirke’nin kullandığı halüsi- alır. Lokman Hekim dönüş yoluna nasyonlar gördürücü bitki memleke- timizde “boru çiçeği” olarak bilinen “tatula” iken Hermes’in buna kar- şı verdiği bitkinin de “kardelen” ol- duğu gerek tahmin gerek çıkarımlar- la gösterilmiştir. Tatula, eski zaman- larda büyücülük için kullanılan po- püler bir bitkiyken, kardelen soğan- ları ise ülkemizde de eskilerden be- ri kalbi kuvvetlendirici, mideye şifa ve çıban olgunlaştırıcı amaçla kulla- nılmıştır. Ancak hafızayı toparlayıcı etkisi modern tıpta yeni yeni araştır- malara konu olmaktadır. Kaynakça 1. Tıbbın Gizemli Tarihi, Prof. Dr. Ze- ki Tez, 2010 Şahmeran 2. Tıp, Tarih, Mitoloji, Kemalettin Öz- den, 2003 ir Dilim bilim ka