Catalog

I Küresel iklim değişimi Türkiye 2000li yıllarda Türkiye'nin büyük bir kısmı oldukça kuru ve sıcak bir iklimin etkisine girecek. Sıcaklıklar 2 3 X artacak. Yağışlar kışm az bir artış gösterirken, yazın % 5 ila 15 azalacak. Buzullorm erimesi ve deniz sularının yükselmesi sonucu, Türkiye'deki Seyhan, Ceyhan, Cöksü, Patara, Eşençayı, Fethiye, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Bakırçay ve Gediz gibi bazı Akdeniz deltaları sular altında kalacak... Mikdat Kadıoğlu (*) cak bir ıklımın etkisine girecek (IPCC, 1990) Turkıye'de sıcaklıklar kışın 2 °C,ya zın ıse 2 üa 3 "C artacak Yağışlar kışm az bir artış gosterırken, yazın % 5 üa 15 azalacak Bununla bıılıkte, şu an Turkıye'nın gece ve gunduz sıcaklıklan üe beraber yagış gozlemlerının trend analızınde ıse, •Dunya'da olduğu gıbı Turkıye'de de ozel lıkle gece sıcaklıklarında ıstatıstıksel an lamda onemlı artışlann oldugu belırlendı (Kadıoglu, 1993a,b, 1997, Karl, 1994) Kuresel ısınmanın sonucu ısmarak (termal olarak) geruşleyen denız suları üe bir lıkte kutup ve dag buzullarındakı erıme nedenıyle yukselen denız suyu sevıyelerı, kıyılanmızı (Van Golu cıvarmda olduğu gıbı, (Kadıoğlu ve ark 1998) olumsuz bir şeküde etküeyecek Kuresel ısınma üe bırlık te denız sevıyelermdekı yukselme de, onumuzdekı yuzyüın sonuna kadar 65 100cm'yeulaşabüecek(IPCC, 1995) A rtan şehırleşme ve sanayı etkınlıklerı sonucu oluşan sera gazları üe çevre ve atmosfer buyuk mıktarda kırlenıyor, bu durum kuresel ol çekte havanın ısınma eğüımını de artınyor Boylece, canlı kureden (bıyosferden) yu karı atmosfere (stratostere) kadar olan kı sım başta olrridk uzere atmosferm kırlenmesıolayınıydşıyoruz (IPPC, 1990,1995) Bu durum karşısında ıleı ıkı yıllarda Tuıkıye 'nın ıklımının nasıl degışebüecegı merak edılıyor * ağaçlardakı yaş halkalarının daha hızlı bir buyume gostermesı * ayrıca, son 1400 yılın dunyanın en sıcak yılları olarak kabul edılen 1990, 1995 ve 1997'nın de ardı sıra gelmış ve sıcaklık rekorlarının boyle kısa bir sure ıçınde peş peşe kırılmış olması bir ısınma trcndıne gırdıgımızın açık ışaretı olarak gorulmek tedır İklim değişimi senaryoları Bu nedeıüe gununıu/dp bılım çevrelerınce bu pıoblemlerın ve onlarm olası sosyoekonomık etkılerı ayrıntılı olarak ırıcelenıp araştırüıyor Bu araştırmalara gore son yıllarda dunyanın yeryuzeyıne yakın sevıyedekı hava sıcaklıgı artan bir hızla yukselıyor Sadece son 100 yüda sıcaklıklar 0 6 "C artmış ve gunumuzde artmaya da devam edıyor (Şekıl 2) Gelecek 40 yıl ıçındekı her 10 yüda 0 1 "C'den daha fazla olan bir mıktarda kure sel ısınmanm devam edecegı tahmın edı lıyor(IPCC, 1990, 1995) Kuresel Iklım Modellerı üe yapüan projeksıyonlara gore 2030 yüında Tuıkıyenın buyuk bir kısmı oldukça kuru ve sı Neler Küresel İklim Değişikliğidir? Yeryuzunun ısınma egüımıne gırdıgıne ışaret olarak şunlar sayılıyor * her ıka yanm kurede de buzulların erıyerek kutuplara doğru çekılmesı, * yuksek dagların tepelenndekı buzulların ve kar ortusunun azalması, * denız su sevıyelerının yükselmesi, * sıcak havayı seven bazı (tropıkal) bıtkılerın kutuplara dogru yayüması, * havadakı kımyasal kırletıcılere karşı hassas olan narın kuş turlennde azalmalar olması, Deniz su seviyelerinde yukselme problemi Dunya nufusunun buyuk bir çogunlugu denız kıyüarında veya denız kıyüanna yakın yerlerde yaşıyor Kıyılarda bırıken bu buyuk nufus ozellıkle denız su sevıyesı yukseldıgınde kıyı ve nehırlerın agızın iklim değlflkliği sonucu denizlerin yüku dakı koylardakı ekolojık sıstemı tehdıt eder Denızlere yakın alçak arazüer de su yukseldıgınde sular altında kalır Bu tehlı ke ozellıkle Bangladeş, Mısır Hollanda ve bazı ada ulkelerı olrnak uzere dunyanın bırçok yerını tehdıt etmektedır (IPCC 1995) Okyanus, denız ve kıyı sulaıının ısınması bırçok doğa sıstemını de etküe yecektır Su sıcaklıgı arttıkca bırçok canlı turu ya artan sıcaklılara uyum gosterecek veyaddhasoguksularagoçedecek Fakat duyarlı organızmalar hızlı ısınmanın oldugu yerlerde kıtleleı halınde olecektıı Ben zer bır ısınmadan dolayı bazı mercan ka yalanndd olumler sık sık El Nıno'lardan do layı gonümekte ve çıft kabuklu mıdyp VP ıstırıdye gıbı yumuşakçalann bazüan yok olmaktadır Değısen sıcakhklaı denız hayaünı ve dolayısı üe balıkcüıgı da etküeyecektır (Bıgford, 1991) Lateraturde denız su sevıye yukselme sının kıyısal çevre uzerındekı etkısı üe ügı h bırçok yayın vardır Bu yayınlara gore denız su sevıyesı yukselmesının fızıksel etkısı beş ayn kategorıde ozetlenebüır 1 Alçak arazının su altında kalması 2 Plajlar ve dık sahülerde erozyon 3 Yeraltı ve yuzey sulannın tuzlanması 4 Tkban suyunun yükselmesi 5 Fırtına ve sel tahrıbatının arrması Denız su sevıyesının yüda bırkaç mm yükselmesi, buyuk bır tehlıkeymış gıbı gorunmezse de çok onemlı bır degerdıı Bru un Kuralma gore denız su sevıyesmdekı yukselme sahüde erozyona neden olur İklim ne, hava durumu ne? Neler Kuresel Iklm Değışıkhğı Değıldır? Genelhkle sele neden n, kurakhklaı, seller ve fırtındlar vardır Hava şartlan mevsımlere de uymakzorunda değüdır Takvım olan bırkaç şıddetlı sağanak, ın taneh bır dolu yağışı, nehırlenn taş lerımızın gosterdığı mevsımierın başlangıç ve bıtış tanhlen, Dunya ması, Hazıran ayında bıryere karyağması, yuksek sıcaklıkla bırlıkte ncmın bunaltıcüığı, 3 5 derecehk sıcaklık duşuşu veya artışı ya ve Guneşın harekeüenne gore behrlenmışür DunyaGuneş ıhşhlennden ortaya ç±an ve bıryılı dort eşıtparçaya bolen mevsımler şanınca, hemen bımlann olağan olmadığı duşunulur El Nmo oncesmde ozellıkle hava sıcaklıklarında alışılmışın dıbelırlenırken ne hava şartlan ne de ıklım goz onune alınmıştır Bu nedenle de orneğın, resmen Yaz Mevsımının başlamasmşmda bırgıdış olduğunda komuoyunun aklma hemen Havalar çıl dırdı mı?" ve "Mevsımlerdeğışıyormu?'sorulan gehyordu Bundan dan haftalar sonra havalann hâlâ yctcnncc ısmmadığı sık sık gozle nebüır Genelhkle bu gıbı durumlarda kamuoyunda mevsımierın desozlu ve yazıh basmımızda da "Mevsım Kayması" ve "Mevsımierın Yer Dcğıştırmesı" olarak sık sık bahsedılmektedır Eshden bırkaç şıd ğıl de hava şarüannın "yanhşhğı" uzennde durutnakta ve ıkhmm dedetlı sağanak ve bunlann sonucunda oluşan sellerde sadece "lkiım ğıştığı şeklmde spekulasyon yapümaktadır Değışıkhğme" bağlanmaktaydı Ozellıkle Istanbul'da ıklımın mevsımsel takvıme uymadığını gosEvet, gunumuzde dunyanın "ateşı yukselıyor" ve ıklım yerel ve teren, Istanbul'un ıkhmı ıçın soylenmış bırçok ozdeyış vardır Ornekuresel olçeklerde değışıklığe uğruyor Fakat gımdelık, yerel hava ğın, "Hıçbır mevsım hemen gelmez, hemen gıtmez Benzeye ben ve El Nıno gıbı bolgesel ıklım olaylan ıle ıklım değışıklığı gıbı bu zeye yaz, benzeye benzeye kış gelır tstanbul'un hşı sona kalır Mart kapıdan baktınr kazma kurekyakünr" Bu ozdeyışlenn ortakyonu yuk bir kuresel çevrc sorunu arasında ıhşh henuz büımsel olarak ku rulamamıştır Hava şartlan üe ıklım ve ElNıfio gıbı bırıklım olayı bır "pastırma yazi'gıbı hep bırmevsımın dığenne doğru sarkmasını ve gecıkmesını tanfetmelendır Gehşmış ulkelerde mevsımsel takvımbuıne kanşünlmamahdır Hava durumu bızım maruz kaldığımız hava şartlan, ıkhm ıse lenn bu yanıltıcı yonu, meteorolojık olaylara duyarlıhğı fazla olan hmselerı Meteorolojı Takvımlen" kullanmaya yoneltmektedır Fa geçmışteb tercubelere dayanarakbekledığımız hava şarüandır Bıryenn ıkhmını, orada uzun sure hukmeden hava durumlan kat, ıster astronomık, ıster meteorolojık takvım kullanılsm, havanın karaktenze eder Burada sozkonusu cdılcn "uzun sure", lOOyıhaş hıçbır zaman bu takmnlenn belırledığı tarıhlere tam olarak uymahn bırzaman düımıdır Dığer bır deyışle bıryerın ıkhmı, normalbır sı beklenmemehdır Çunku bu havanın doğasma aykındır Çhavaı" 1 ınsan omrundcn daha uzun bır sure gorulen hava durumlannm bu bırşeydırşu hava ) Bır "kelebek darbesının" dahı kaotık atmosferıortalamasıdır Uzun yıllarboyunca bıryenn ıkhmını belırleyen hava mızde nclerc yol açabıldığını, CBTnın 275'ıncı sayısındah (27Hazıdurumlan ıçmde bırçok aşın sıcaklıklar, ısı ve soğuk hava dalgala ran 1992) yazımda bulabıhrsınız 599/12