Catalog

Fosillerle İstanbul Istanbul'da güneşli bir hafta sonunu, fosillerle birlikte milyonlarca yıl öncesine giderek, bilimsel bir doğa gezisiyle değerlendirebilirsiniz. Mehmet Sakınç* Ç ogumuzun sozcuk dünyası Paleontoloji (Eski Yunanca'da, "eski varlıklann" ya da kısaca "fo sillerin biliml") kelımesme yabancıdır. Bu ozellıgı nedenıyle, Dunyamızm oluşumunda geçirmiş oldugu cografik, iklünsel ve ortamsal degişikliklerin anlaşılmasında önemli rol oynadığı gibi, yeni fosil keşifleriyle de Darwin'ın evrim teorısıne ışık tutmuştur. FOBİI, Fosillesme ve Karakteristik fosil rıpcii)7 Fosiller ne çeşit kayalarda bulunur? Fosilin yaşı nasıl sap • tanır? Ve fosil ne işe yarar gibı, paleontoloji'nin ana temasmı oluşturan soruların yanıtları, bu gezımızi daha da anlamlı hale getirecektir. Fosil milyonlarca yıl önce jeolojik zamanlann çeşitli donemlerinde birbırınden farkh ortamlarda yaşamış canlüarın, öldükten sonra geçirdikleri fosüleşme sureci sonrasında, bulunduklan ortamın çokelleri içındeki taşlaşmış kalıntüarıdır. Fosil kelimesi ilk defa Alman Doktor ve nıaden muhendısi Georgıus Agrıcola'nın 1546'da yayınladıgı De Natura Fossıhum da Latıncede "Topraktan çıkartılan nesne" anlamında kullanümıştır. Canlının öldükten sonra olduğunca çabuk, bulun dugu ortamın içine gömulmesi, dış etkenlerden süratle korunması ve zaman faktönı, fosil olabilmenin diger bir deyişle fosüleşmenin onemli koşullarıdır. Bataklık, buz, çam reçinesi, asfalt, deniz ve göller gibi sulu ortamlar bu olayrn en ıyi gerçekleştıgı yerlerdır. Ancak,"Ölen her canlı fosilleşiı ciıye bir doga kuralı da yoktur. "Fosil olma" bir şans oldugu gibi, onu bulmak once bilgiye, sonra da onseziye baghdır Karakteristik fosil, kitlesel biyolojık yok oluşlar ya da evrimlerinin son noktasına gelip de Dunya hayaündan tüm soylan üe çekilen canlılann, diger bir deyışle gunumuzde artık yaşamayanlann kalıntılandır. Dığerlerıne göre de bilimsel değerleri çok daha fazladır. Hatta canlının yaşadıgı zaman ne kadar kısa olursa, fosilinin değeri de o denli hymetlı olmaktadır. Ömegin, Trilobit denılen eklembacaklılann, Bırinci Zamanın (Paleozoyık) başlangıcı Kambrıyen'de denizlerin sıg kesımlennde kısa sureyle yaşamış birçok türu vardır. Fosilleri çok kısa zaman aralıklarını temsü ettiginden, bu karakteristik turler değerli fosiller arasında yer alır. Popüler diger bir örnek de, yaşamları 65 milyon yıl once sona eren Dinozorlar (Korkunç kertenkele) dır. Ûanci Zamanın (Mesozoyik) bu dev surüngenleri, Dunya'ya çarpan gök taşlarının yarattıgı olumsuz koşullardan etküenerek yok olmuştur. Fosiller hangi kayalann içinde bulunur? Bu sorunun yanıtı bize, fosıllerin nerede aranacagını belirtır. Fosiller, istisnalar dışında çogunlukla çökel (sedimenter) kayalann içinde bulunur, Bu kayaların yaygın oldugu yerler de zengin fosil yataklarmın vatanı olabilir. Fosil zamaıu nasıl belirlenir, bu nasıl saptanır9 Jeolojide zaman boyutu önemli bir kavramdır. Bunun saptanmasında birçok yontem kullanılmaktadır. En yaygın olaru, kayalann ıçindeki radyoaktıf mineraller üe yapılanıdır. Örneğin: Uçuncu Zamanın (Tersiyer / Mıyosen) sonuna dogru Batı Anadolu'da yogun volkanizma vardır. Bu olayın kayıtlan volkanik kayalardır. Bunların ıçindeki radyoaktif mineraller volkanizmanın yaşını belirtebılır. Eger fosil içeren çökel kayalar bu kayalar ile iüşkiliyse, fosili temsü eden canlının yaşadıgı zaman üe volkanizmanın yaşı aynı olacaktır. Ornegin, bu canlı bir Gergedan (Rhinoceras) olabüir. Olasılüda 10 müyon yü once, Baü Anadolu'da volkanlar puskurürken o da etrafta dolaşıyor olmahdır. Dünyanm oluşumundan gunumuze kadar geçen sure içinde gelişen ]eolojü< olaylar, çeşitleri, hayatın evrimi ve bunların radyometrü< yöntemler üe saptanmış zamansal karşüüdan, uluslararası çalışmalarla devamlı yenüenen Jeoloji Zaman Tablosu' nda kronolojik bir sırada verümıştir. Burada hangı canlı grubunun ne zaman yaşadıgı, geliştigi ve yok oldugu sayısal olarak bellıdir. Fosüı bulan araşürmacı bu tabloya bakarak canlının kaç müyon yü once yaşadıgını soyleyebıhr. Bu konuda detaylı bügi edinmek isteyenler, Jeoloji egitimi yapan universitelerimızdeki yayınlara bakabüir, intemet imkanı olanlar da, hazırlanmış sayfalara anmda ulaşıp, bügı sahüDİ olabüirler, Büımın penceresinden bakarak yapacagımız bir doğa gezisinde keşfedeceginiz fosüler sizleri müyorüarca yü önce yaşayan canlüarın sırlarla dolu dunyasına goturmekle kalmayacak, zamanın yaşam koşullannın neler olabüecegi konusunda da ügınç tarüşma ortamlan içine çekecektır. istanbul fosilleri genel olarak üd jeolojik zaman dilimi içinde yer alır. 1 Alt Paleozoyik'de Ust SüurıyenAlt Devonı Foto 1: Zlnclr mercanı (Halysltes) yen' nın (424386 müyon yü once) trop. kalsıg denızlermde yaşamış mercan, el lembacaklı ve yumuşakça g±>ı ornurgas hayvanlara ait fosüler İstanbul Bogazı'n Asya yakasında Kanlıca, Goksu, Beyko Adalar, Pendüc (Dolayoba) ve Kartal kuzc yinde; Avrupa yakasmda ıse, Baltahma; ve Istınye'dekı kıreçtaşlarında zengin y. taklar olusturur. 2 Trakya kesiminde, Te siyerin (III. Zaman) Eosen Donemi ortal; nndan sonuna kadar (4236 müyon yüla arasında) tropikal denizlerde yaşayan te hücrelüerden tutun da, su yosunları, me canlar ve kopekbalıklanna (dişleri) varu caya kadar birçok canlının fosili Kuçul çekmece, Halkalı, Yanmburgaz, Çatalc ve Karaburun cıvarında beyaz renklı k reçtaşlan içinde yaygın olarak bulunur Gezi başlıyor Bu zamanın Miyosen donemi sonl< nna dogru (75 müyon yü once) tuzluluâ az bir denizin üa kabuklu canlüan üe g< niş duzluklerde ozgurce koşan Hıppanc (at), Mastodon (Fü benzerı) ve Hyen (sırtlan) fosülerını çakülıkumlu çokelk içinde eger kaldıysa, Kuçukçekmece \ Ramı (Çukurçeşme) civannda bulabüirs niz. Gezi için, Jeolojüc zamanı, kayala ve fosülenn nerelerde olabüecegını belı MARMARA OENİZİ r3 »»«»»»•••*• İstanbul ve çevreslnln basitleştirilmiş Jeoloji harltası 562/12