Catalog

C Bir kuram bir yanılgı Ülkemizde üzerinde durulmayan konulardan biri olan "Bayes kuramı"na önem verilen ülkelerde, hekim hastalık sıklıkları konusunda sürekli bilgilendirilir. Prof. Dr. Hasan Yazici Cerrahpasa Tıp Fakültesl )u aykı yazımda bılımsel tıbbın ıkı könemlı kavramını daha sunmak ıs'tıyorum Bayes kuramı (teorısı) ve Berkson yanılgısı. Ortak noktaları arıtmetık bir kavram olan koşullu olasılık (condıtıonal probabılıty) Thomas Bayes 18 yuzyılın başında yaşamış bir Ingılız matematıkçısı Ortaya attığı kuramın matematık kanıtı yok Diğer bir deyışle sezgısel (ıntuıtıve) bir kuram Koşullu olasılığı vurguluyor Şöyle kı önce bir bılınen vardır Buna "a prlorl" bılgı denır Sonra verı toplanır Bunlardan "verı sonrası" veya "posterior" olasılık ortaya çıkar Bu olasrltk tanım uzere "koşullu" olur Yanı verı öncesı "a prıon" koşullara bağımlıdır Bayes kuramı tıpta an çok bazı testlerın hastalık tanısında ne ışe yaradığını ırdelemekte kullanılıyor Esasta hekimler bu kuramı farkında olmadan da her zaman uygularlar örneğın dalağı ve ateşı olan bir hastayı Adana'da görursek buyuk olasılıkla sıtma, Istanbul'da ıse tıfo derız Bunun nedenı açık Sıtma sıklığı Adana'da Istanbul'a kıyasla çok fazla Bayes kuramı bu gerçeğı rakamsal olarak ortaya koyuyor Bırkaç yazıdır ısrarla, hatta bazı çevrelerden gelen tepkıye göre usandırıcı bir şekılde değındığım duyarlılık ve özgüllük kavramlarının da Bayes kuramı ıle çok ılgısı var Sık kullandığım bir örnekle açıklayayım Bir derı testı olan Kvveım testının sarkoıdoz tanısı koymaktakı duyarlılığı % 100, özgulluğu ıse % 98 dıyelım Yanı bu test tum sarkoıdozlularda olumlu bulunuyor, sarkoıdozu olmayanlar arasında ıse ancak % 2 oranında olumlu Bu % 2'yi de aynı testın her 100 tuberkuloz hastasından 2'slnde olumlu bulunması oluştursun örneğımızde sarkoıdoz tuberkuloz ılışkısını kullanmamızın nedenı ıse bu hastalıkların ayırıcı tanısının kımı kez gerçekten zor olması Duyarlılık ve ozgulluğun ters oranından bir öncekı yazımızda bahsetmıştık Bu nedenle hekımlıkte % 100 duyarlı % 98 teste çok zor rastlanır Şımdi gelın bu "olağanustu" testi Türklye çapında yapacağımız bir sarkoıdoz taramasında kullanalım Dıyelım kı ulkemızde 50000 tuberkulozlu ve 1000 sarkoıdozlu var. Ev ev dolaşıp Kvveım testı uyguladığımızda basıt bir arıtmetıkle 200 adet Kvveımı olumlu hasta buluruz Bunların 1000'ı sarkoidozlu, 1000'ı de tuberkülozludur Yanı bu konumda Kvveımı olumlu bir hasta karşısında sarkoidozlu veya tuberkulozlu derken % 50 hata ıle söylerız Bızım olağanustu test, yazı tura atmaktan pek öteye gıdemez Ikıncı ornekte Kvveım testını, değismeyen duyarlılık ve özgültüğüyle, bir tıp fakultesınin akcığer hastalıkları bölumunde uygulayalım Bu konumda tuberkuloz/sarkoldoz oranı değışmıştır Hastane dışı ça TIP T A R T I Ş A L I M HAFTANIN GÜNDEMİ B lışan hekimler tuberkülozu Iyi tanıyıp tedavı eder, hastaneye göndermez, bunun yanında seyrek görunen bir hastalık olan sarkoıdozu danışmak gereğını duyarlar Ayrıca tuberkuloz hastalarının buyuk çoğunluğu verem savaş dıspanserlerınde ızlenır Butun bu etkenler sonucu dıyelım tıp fakultesı hastanesının akcığer hastalıkları bölümu yılda 1000 yenı hasta görsun Bunların 800'u ne tuberkuloz ne de sarkoidozlu (akcığer kanserı, astım vs) 100'u tuberkulozlu, 100'ü de sarkoidozlu olsun Bu koşullarda Kvveım testını uyguladığımızda akcığer hastalıkları bırımınde Kvveımı olumlu bulanların sayısı 102 olacak bu kez hastaların 100'u sarkoidozlu ve ancak 2'sı tuberkulozlu bulunacaktır Bayes kuramı ışlemekte, test öncesı olasılık değıştığınden testımızın ışe yararlığı bırdenbıre çok artmaktadır Bayes kuramının bılıncıne varıldığı ulkelerde hekımlere sureklı olarak hastalık sıklıkları hakkında bılgı verılır Epıdemıyolojık çalışmalar hekıme tanı koymakta da yardımcı olurlar Uzulerek belırteyım ulkemızde bu konu uzerınde de bugune dek pek durulmamıştır Joseph Berkson ıse Amerıkalı bir hekımıstatıkçı İlk kez 1946 yılında yayımlandığı çalışmasıyla gunumuze kendı adıyla gelen "yanıtgıya" ışaret etmış Hastanelerde yapılan hastalık sıküğı çalışmalarında dıyor Berkson, "Hastalık nıtelıklerınden doğan hastaneye başvurma sıklıkları arasındakı farklılık, hastalıklar arasında gerçekte olmayan nedensonuç ılışkılen ortaya çıkarır Sözu ufalayalım örneğın romatoid artrıtlıler arasında şeker hastalığının artmış olduğuna daır bir sezımız var Bu varsayımı Cerrahpaşa r.astanesı'nde bir çalışmayla sınamak ıstıyoruz Aynı çalışma ıçin söz gelişi Cerrahpaşa'ya apandısıt amelıyatı ıçın başvuranları kontrol grubu olarak kullandık Dıyelım kı romatoid artrıtlılerden % 20'sı, apendısıtlılerın de % 9O'ı hastaneye başvuruyor Bu durumda, Berkson yanılgısına göre romatoid artrıtlıler arasında gerçekte aynı olan şeker hastalığı oranı, apandısıtlıler arasında bulunandan daha fazla gorunecektır Rakamsal olarak ayrıntısına gırmeyeceğım bu yanılgıyı doğuran neden her ıkı hastalığa özgu ve değışık olan hastaneye başvurma oranlarıdır Berkson yanılgısı daha yaygın olarak Berkson tarafgırlığı (bıas) dıye bılınır Ancak bırçok kez altını çızdığım uzere bir toplum bir kavrama gerek duymuyorsa, o kavramı açıklayan özgun sozcuge de gerek duymaz Verı değerlendırmede kullanıldığı anlamda "bıas" sözcuğunun Turkçe karşılığını bılen varsa lutfen yazıp bıldırsın Yoksa hep beraber bir karşılık bulalım Ola kı gunun bırınde bir yerlerde kullanmak gereklr. n I umhuriyet Bilim Teknik, dört yılı arkasında bırakıp beşınci yıhna girerken bu süre içınde bilim, bilim gazetecilıği ve yayıncılığı, Türkiye ve dünyada bilimin sorunları, araştırma geliştirmenin ülke kalkmmasındaki önemi, temel bilimlerin konumu, bilim ve kalkınma, kalkınmada öncelikli bilim dalları vb gıbı daha çok bılım pohtıkalan başlığı altında toplayabileceğimiz konularda haberler, tartışmalar ve yorumlarla, ulke bilim yaşamına katkıda bulunmaya çalıştı. Dergimiz, bilimin, politikanın gündemmden eksik olmaması gerektiğine, çağdaş bir bilim politikası olmayan kurumların ve ulkelerin betirleyici bir bakıştan, boyuttan yoksun olacağına manmaktadır. Bılımsız politikanın olamayacağını söylemeliyız. Bilim, ülke veya kurum yönetmede bugün özellikle çok gereklı olan çağdaş bakışın ayrılmaz bir parçasıdır. Hele dünyanm ortak büytik bilim projelerine yöneldığı, enerjıden yıyeceğe kadar yaşamın var olmasının kaçımlmaz şartlarını yerıne getirmede her zamankınden daha çok bilime geteksinim duyulduğu günümüzde, bu çok daha geçerlidir. Bu açıdan, kendilerinden çok şey beklenen bilim adamları, araştırmacılar özel insanlardır. Onlara özel davranılmalıdır. Bılım politikası bir anlamda da ülkenın gereksınimi olan konular ve dallar çerçevesınde, bütün bilim güçlerinm seferber edilmesi demektir. Dergimiz, yayınlarında bu konulara da özen gösterıyor. Cumhuriyet Bilim Teknik, hemen hemen bütün alanlardan verdığı haberlerle, araştırmalarla ve incelemelerle bilimi, bilimsel bakışı ulaşabildiği bütün okurlara yaymaya çalışıyor. Yurdun dört bir köşesinde elinde Bilim Teknik gördüğümüz herkes bizi sevindıriyor. özellikle gençlere önem veriyoruz. Eğitim süreçleri ıçinde alacakları geniş bilim kültürunun yaşama atıldıklannda, karar mekanizmalarına geldiklerınde hem kendilerine hem ülke yaşamına büyük katkısı olacağına inanıyoruz. Bu nedenle butün okurlanmızm dergimızin yaygınlaşmasına katkılarını bekliyoruz. • •• Bilim Teknik okurları, sizlerle beraber dört yılı bitirdik. Bu vesileyle eleştirilerınizi ve önerilerinizi bekliyoruz. • •• Gelecek cumartesi yeni bir Bilim Teknik 'te buluşmak umuduyla hoşçakalın... O K U R D A N Programlar verilmeli Fızık öğrenctsıyım. Bılım Teknik ekını cıktığından berı ızlıyor ve bırıktmyorum Genelde töm konular ılgımı çekmesıne karsın, elektronık ve bılgısayar ıçepklı yazıları daha dıkkatlı ınceliyorum Bu konularda basıf uygulamaya donuk çevnmler ve programlar vermenızın yararlı olacağı kanısındayım. Aydın Şimş«k BİZE Psikoloji ile ilgilenen Cumhuriyet okurlannın bir tartısma forumu, bir tarfışma kulübü kurmasını önerıyorum (Sfress bılezıklerının satışına bakacak olursak psıkohfi daha onem kazanıyor, sız ne dersınızS) Ibrahlm Ormancı Erzen« Mah. 1 Solc. No: 13/A BornovaİZMİR Cumhuriyet BlllmTeknlk • Sahibl Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecılık Turk Anonım Şırketı adına Nadir Nadl • Genel Yayın Muduru Hasan Cemal • Muessese Muduru Emlne Usaklıgll • Yazı Işlerı Muduru Okay Gönanaln • Yayın Yönetmenı Orhan Bursalı • Grafık Yönetmen Tules Hasdemlr • Psikoloji desteği Ps/fco/o/ı konusuna daha çok yer vermenızı beklıyorum Ps/fco/o/ı konusunda araştırma yapmak ıstıyorum, ama bu Turkıye kofullarında olanaksız gıbı. 2073