Catalog

ASTI İnsan 'zaman'ı yakalayabile En zor bilimsel sorunlardan biri olan zamanın ne olduğunu herkes biliyor, ama ne olduğunu anlatmaya gelince, işte zorluk orada başlıyor. Doğaya egemen olmak mümkün, ancak zamanın akışını durdurmak, imkânsızı denemek olur. Çünkü zaman evrenin dokusunu oluşturmakta... Büyük patlama ile birlikte başlayan zamanı, evrenin gelişiminden ayırmak olanaksız... Çeviri: Özgür Soy aman bızım varlığımız açısından kesınlıkle çok onerrn O bızım geleceğımızın, geçmışımızın ve bugunumuzun sınırlarını belırlıyor Pekı ama nedır bu zaman'' Eskı duşunurler zamanı "değışım" kavramıyla özdeşleştırmışlerdı llk ınsan toplulukları kendılerını mevsımlerın döngusune kapılmış, mutlak bır suretle ona bağımlı gorurlerdı Yanı onlar ıçın zaman kavramı daha çok bır rıtm, bıtmek bılmeyen bır döngu şeklındeydı Bu, Eskı Yunan uygarlığında bıle boyleydı Uzay hakkında çok kesın matematıksel teoremler gelıştırmelerıne, açı ve uzunluk ölçumlerını de kapsayan çokgelışmış bır geometrtk sısteme sahıp olmalarına rağmen, ölçulen bır buyukluk olarak zaman onlara çok yabancıydı Bu konuda hatırı sayılır bır adım ancak 16 yy'da Gallleo Galilei tarafından, cısımlerın serbest duşmesı ıncelenırken atıldı Galıleı cısımlerın atıldıkları noktadan ıtıbaren aldıkları yolların, duşme surelerının karesıyle doğru orantıh olduğunu keşfettı Bu keşifle zaman flzik llmlne gırdı Bundan bırkaç yuzyıl sonra Isaac Newton, zamanı temel bır kavram olarak mekanık yasalarına soktu Newton "mutlak, gerçek ve matematıksel" bır zamandan soz edıyordu Bu, zamanın tamamen kendı özvarlığından kaynaklanan bır kesınlıya olayın gözlemcısı ne şekılde ve yönde hareket edeıse etsın, bunların hıçbırının zaman uzerınde bır etkısı yoktur " Nevvton'un kelımelerıyle "O zaman kendı doğası gereğı her şeyden bağımsız olarak duzgun bır şekılde akar " Nevvton zamanı fızıksel olayların bır parçası değıl, bunların tumunun meydana geldığı kulıs olarak betımlıyordu Z ğe sahıp olması anlamına gelıyordu Newton'a gore zaman tek boyutlu bır buyukluktu Galıleı ve Newton'un bulgulan gunumuz ıçın ne kadar onemlı olsalar da o gunlerde kamuoyu bunlara ılgısız kaldı Zamanın matematıksel boyutu, modern ulaşım ve ıletışım araçlarının yaygınlaşmasıyla onem kazandı Özellıkle de demıryollarının yaygınlaşması ve bu sıstemın çok dakık bır sefer tablosuna gereksınım duyması bunda etkılı oldu Yuksek teknolojının bugun salıselen bıle onemlı kıldığı, şaşmaz saatlere bağımlı bır yaşam bıçımıne sahıpken, bızden bırkaç kuşak oncekı ınsanların zaman ölçumlerıne gerek duymadıklarına, hatta çoğunun doğru durust bır zaman mefhumuna bıle sahıp olmadığına ınanmak ne kadar da guçi Nevvton zamanı mekanık yasalannın temel unsurlarından bırı halıne getırmışse de zaman tum formullerde bır parametre olarak yer alıyordu, yanı bır yardımcı buyukluktu zamanın başlıbaşına bır "doğa yasası" olabıleceğı kımsenın aklına gelmıyordu Nevvton'un yaklaşımı zamanın evrensel, mutlak ve değışmez bır doğası olduğu fıkrını guçlendırdı O şoyle bır sonuca varmıştı "Bır fızıksel olayın nıtelığı ne olursa olsun, olay ne zaman meydana gelırse gelsın, olaya katılan cısım ve Nevvton'un göruşu 200 yıl boyunca kabul gorduyse de bundan 80 yıl kadar önce bılım dunyasında meydana gelen deprem bu göruşu de sıldı Bu depremın sebebı Albert Elnstein'ın 1905 yılında relatıvıte teorısını açıklaması ve bundan on yıl sonra teonsıne gravıtasyon etkısını de ekleyerek zamanın lastık gıbı genleşebılen bır yapıya sahıp olduğunu ıddıa etmesıydı Elnstein, zamanın gözlemcıye, yanı onun hareketının hız ve yonuyle ona etkıyen çekım kuvvetıne bağımlı olduğunu bulmuştu Başka bır deyışle, ben ve sız farklı gravıtasyon alanlarının etkısındeysek ve farklı şekılde hareket edıyorsak, sızın ve benım zamanlarımızın aynı olması gerekmemektedır Tabıı kı bu da Nevvton'un mutlak ve evrensel bır zamanı ongören göruşu ne uymamaktadır Zaman genleşmesi Relativitenin mantığı: Deneyler Relatıvıte teorısının mantığına şu duşsel deneyle bıraz olsun açıklık kazandırılabılır Çok buyuk bır hızla bır yıldıza doğru yolculuğa çıkan ve on dunya yılı geçtıkten sonra gerı donen bır astronotu duşunelım Bu astronotun gemısındekı hareket ve gravıtasyon şartlan öyle ayarlanabılır kı astronot ıçın yolculuk esnasında bır yıl geçer Bu astronot dunyaya donduğunde ıkızı kendısınden dokuz yaş buyuktur Buna sebep olan şey gemıde bulunan ve yaşlanmayı önleyen bır madde değıldır, zaman gerçek anlamıyla yeryuzunde uzaydakınden daha hızlı akmaktadır Astronotun kolunda bulunan, yıl gostergelı bır saat de bunu doğrulayacaktır Bu ıkızler deneyını gerçeğın katı sınırları ıçınde tekrarlamak tabıı kı ımkânsızdır Çunku bu kadar buyuk bır zaman kaymasının gerçekleşmesı ıçın uzay gemısının neredeyse ışık hızıyla seyretmesı gereklıdır kı bu, sanıyede 300 000 km demektır Ancak bundan daha kuçuk zaman farkları bızı tatmın edıyorsa ışımız kolay Amerıka'da yapılan bır deneyde, iki atom saatl tamı tamına senkronıze edılerek bunlardan bırı supersonık bır uçağa konmuş, dığerı ıse yeryuzunde bırakılmıştır Uçak dunyanın çevresınde bır tur atıp yere ındığınde uçaktakı saat yerdekıne göre ılert gıtmıştı Yanı uçağın hızı uçuş sırasında zamanın genleşmesıne sebep olmuştu Çok şıddetlı bır zaman genleşmesi atomaltı parçacıklarla yapılan blr deneyde gözlenebıhr Bunun ıçın ışık hızına yakın bır hıza getırılen parçacıklar, bır daıresel hızlandırıcıya bırakılmalıdır Butün atomal Zamanın, evrenin dokusunda var olduğunu oğrenelı topu topu 75 yıl geçtı Buyuk patlama ıle evren var oldu ve zaman akmayd başladı Zaman evrendekı kuvvetlere bağlı olarak gelışmekte Insanoğlu ıse zamanı avuçlarının ıçıne alabılmek ıçın uğrasıp durmakta tı parçacıkların belırli bır ömru vardır Ancak daıresel yörungede ışık hızıyla hareket eden bu parçacıkların ömru turdeşlerıne gore kat kat uzun olmaktadır Zaman genleşmesi biyolojik evrlmde de buyuk rol oynamaktadır Yeryuzunde bulunan tum Geıger sayaçları "fon" olarak bellı bır mıktar radyoaktıvıte tespıt etmektedır Bu radyoaktıvıtenın kaynağı kozmık ışınların atmosfere sızmasıyla oluşan mıyonlardır Bu mıyonların omrunu uzatarak parçalanmadan yeryuzune ulaşmalarını sağlayan şey, zaman genleşmesi olayıdır Bıyologlar bu radyoaktıf fona biyolojik mutasyonları meydana getıren kuvvet gozuyle bakıyorlar Mutasyon ve doğal seçım yoluyla canhların yeryuzu şartlarına uyum sağlaması ve genetık maddemn radyoaktıvıteyle değışmesı sonucu, yuksek yapılı canlılar ortaya çıkmıştır Zaman genleşmesi olmasaydı genetık materyalımız radyoaktıf bombardımana maruz kalmadığından, genetık kodumuzda bır değışım olmayacaktı, biz de bugun Zaman ve biyolojik evrim Pulsarlar, uzayın en doğru saatlerl olarak blllnlr Sol yandaki fotoğrafta görülen beyaz leke, bir radyo dalgası sınyalıdlr Sağ yanda Ise Pulsar, "dlnlenlyor" Sınyaller, sanıyenın milyarda birinin mılyarda bınne eş/f bır zaman aralığı içinde yansıtılıyorlar