Catalog

Ü L K E M İ Z D E TEKNOLOJI TÜBİTAKMarmara Araştırmalar Enstitüsü'nden mektup (30 Aralık 1988) Iran'a, Pakistan'a hatta Sovyetler'e patentini satabilecek düzeyde yüksek teknoloji üretebilen TÜBİTAK Marmara Araştırma Enstitüsü'nde, araştırmacı kalitesi düştü, projeler geri çevriliyor. Ali Akurgal Ülkemizde teknoloji üretiminin önündeki engeller neler? TVörneğl Dayanıklı tuketım mallarından elektronık uretım alanına gıren televlzyonu ele alalım Bır televızyon, mekanık bır yapı (kutu) ıçerısınde, bır resım tupu ıle bır elektronık devre, bır ya da bırkaç hoparlörden oluşur Resım tupu ıçın söylenebılecek çok fazla bır şey yoktur Dunyada tekel halıne gelmış resım tupu çeşıtlennden bırını seçerek teknolojisıni satın almak ve uretımını yapmaktan başka' pek bır seçenek yoktur Elektronik devre ıçın ıse aynı şeyı söylemek kolay değıldır Ulkemızde hangı akla hızmet ıse 11 slsteml! televızyonlar yapılmaktadır ve sankl bunların ıkısını bıle kullanmak mumkunmuş gıbı 3 sıstemlı televızyonu olanlar kendılerını ıkıncı sınıf vatandaş gıbı hıssetmektedırler Bır Avrupalı ıse tek sıstemlı ama videotext ışleyebılen bır televızyon u olsun ıster Goruluyor kı ulkelere gore değışık ozellıklerde elektronık devre gereksınımı vardır, başka bır deyışle ulkemızde ureteceğımız bır televızyon ıçın en uygun model şu veya bu ulkede uretılen değıldır, özel blr tasarım gerektırmektedır Bugün hangı televızyonu açıp ıçıne bır göz atsanız artık eskı televızyonlarda olduğu gıbı ıçerısınde karmaşık devreler oradan buraya gıden bır yığın tel göremezsınız Şımdı artık televızyon gıbı urunlerde butun ıstenen özellıkler özel tumdevreler (ıntegrated cırcuıt) tarafından gerçekleî'ırılmektedır Bu nedenle de toplam dörtbeş özel tumdevre ıle bır televızyon ıçın gereklı butun fonksıyonlar sağlanabılmektedır Tabıı aynı özellıklen standart tumdevreler ıle de elde etmek olasıdır, ama o zaman ışte o eskıden karşılaştığımız karmaşık devrelere gerı dönulmuş olur Bu özel tumdevreler tasarımcı kuruluşlarca gerçekleştırılıp uretılmekte ya da taşeron şırketlere urettırılmektedır Patent hakkı vs gıbı korumalardan çok daha geçerlı olan bır tasarımın korunması olayı da boylece gerçekleştırılmış olmaktadır Her kım bu model televızyondan uretmek ya da en azından tamır etmek ısterse gereklı tumdevrelerı tasarımcıdan ya da yetkılı kıldığı uretıcısınden satın almak zorunda kalmaktadır 450 doların çok uzerıne çıkmaktadır Sonuçta, ıkıncı elden uretım yapan uretıcıler ne kadar duşuk ışçılıkle uretım yaparlarsa yapsınlar, asıl uretıcı ıle dunya pazarlarında rekabete gırememekte, kendı ıç pazarlarına mahkum olmaktadırlar Ülkemizde televızyon uretıcılerı bu durumla karşılaşmışlar dışsatım olanaklarının çok sınırlı olması nedenıyle ve ıç pazarın doyması sonunda bırkaç yıl önce yıllık toplam uretlm bır mılyonun uzerınde ıken bu yıl yarı yarıya azalmıştır Bu durumda akıicı olan İcendi tasanmı televlzyonları uretebilecek duzeye gelmek için yatırım yapmaktır Ne yazık kı uretım mıktarının mılyonu aştığı verımlı yıllarda bu yönde bır çaba gözlenmemıştır Bır televızyonun tasanmı bırkaç yıl alabıllr Bugun başlanacak bır çalışma ancak ıkıuç yıl sonra sonuçlanacaktır O zaman da pıyasanın gereksınmelerı değışmış olacak, eldekı tasarım daha doğmadan yaşama şansını kaybedecektır Bunun bılıncındekı bazı uretıcıler devrelerı kıyısından koşesınden kendı ısteklerı doğrultusunda değıştırerek ısınma turları atmaktadırlar Çunku bır televızyon tasarlamış bır ekıp ne yapacağını aşağı yukarı öğrenmıştır, ıkıncı ve uçuncu tasanmlarını ılkıne göre çok daha kısa surede tamamtayabılır Işte ulkede ekslk olan bu bilgi birikimidlr. Bu bılgı bırıkımıne ulaşmak ıçın de zamana karşı yarışmak gereklıdır Zamana karşı yarışırken kalabalık bır ekıple yol alındığında daha başarılı olunabılır, ancak bu da yatırım gıderlerını arttıracaktır B ılım ve Teknık Dergımzde zaman zaman teknoloji ve bılımın ulkemızde ne durumda olduğunu ınceleyen yazılar çıkmaktadır Bunları oncelıkle okumaktayım Ancak çalışlığım kuruluşta elde edılenlerın bu yazılara hıç yansımaması, bızım tanıtımımızı neredeyse hıç yapmadığımızı akla getırmektedır Aslında kendımızı tanıtmama açısından o kadar başarılıyız kı gözlemledığımız kadarıyla kuruluşumuzun genel muduru bıle elde ettıklerımızın ancak bır kısmını etraflıca bılmektedır Bunun acısını da olanaklarımızın kısıntıya uğraması şeklınde fena halde çekmekteyız îşte bu nedenle sıze yazarak konuya dıkkatınızı çekmek ıstedım Ulkemızde teknolojı uretımı konusunda çalışan kaç kuruluş vardır bılemıyorum Ama bunlardan bırı TUBITAK Marmara Araştırma Enstitüsü'dur Bu enstıtude çalışmaların başladığı 1972 yılından bu yana, bır ıkı kesıntı dışında, Elektronlk Bölümü'nde araştırıcı olarak çalışmaktayım Sıze bu kuruluşun Elektronık Bolumu nde yaklaşık 16 yıl ıçerısınde neler yapabıldığımızı, hangı duzeye ulaştığımızı ve nasıl bir duraklama ve çokuş sureci ıçerısıne gırdığımızı anlatmaya çalışacağım 1980'lerın başında en parlak duzeye ulaşan bölümumuzde gerçekleştırdığımız teknolojık uretımlerın nerelerde, nasıl kullanıldığını ve ulkenın bunlardan nasıl yararlandığını göstermeye çalışacağım Önumuzdekı Avrupa Toplulugu'na uyelık sureci ıçerısınde, elektronık uretımde kendi teknolojisıni ureteblllr olmanın getıreceğı avantaıları anlatmaya çalışacağım Ulkemızde Cumhurıyet dönemınde hızı gıderek artan bır teknoloji transferi gözlenmektedır öyle kı Cumhurıyet'ten oncekı yıllarda gaz lambasının fltilinl yukarıya Iten mekanlzmaya makıne denır ve yurtdışından ıthal edılırken 197O'lı yıllarda buyuk bır kıs mı ulkede uretılen otomobıller yapabılıyorduk Ancak elımızdekı butun teknoloji yurtdışından getırılmış olduğu ıçın, zaman zaman satın aldığımız teknolojının modası geçmış, uretımı zor ve pahalı bır teknoloji olduğunu ya da en azından bızım şartlarımıza uygun olmadığını goruyorduk Bıze en uygun teknolojıyı seçebılmeyı öğrenmemız de bır sure aldı Bunun, gellsmenln bır sureci olduğu kadar bağımsızlığın bır gereğı de olduğunu, "her ulkenın kendl teknolojisini üretmek zorunda olduğunu" bıze, 1974 ambargosu oğretmıştır Bu, butun muhendıslık dalları ıçın de geçerlıdır, ama ben, nedenlerını kendı mesleğımle ılgılı alanda orneklerıyle anlatmaya çalışayım Teletaş örneği Televızyon gıbı tek başına işlevlni görebılen bır aygıt ıçın durum böyle ıken, karmaşık bır elektronık sıstem ıçın şartlar çok daha ağırdır, problemler katlanarak karşınıza çıkarlar Karmaşık bır elektronık sıstem, örneğın, hepımızın her gun telefonla konuşurken bılmeden, dolaylı olarak kullandığı bır sıstem oiabılır Son yıllarda PTT'nın buyuk bır atılımla ulkemızde bır sayısal haberleşme ağı kurduğunu hepımız bılıyoruz Bunun sayesınde sayısal şebekeye bağlı bır yerle konuşurken burası ulkenın en uzak koşesı bıle olsa sanki şehır ıçınde konuşuyormuş gıbı net bir konuşma elde edılebılmektedır Telefonunuzun bu sayısal şebekeye bağlanabılmesı ıçın bır aygıta bağlanarak ses ışaretlerının sayısal döğerlere çevnlmesı gerekmektedır Işte bu ışlem PCM sistemlerı ıle yapılmaktadır TUBİTAK MAE'de 1978yılında böyle bır aygıtın yapılması ıçın PTT ıle anlaşmalı bır çalışma başlatılmıştır Bu çalışma sonucu 1981 yılında teknolojısı MAE'de uretılmış sıstemler o gunku adı PTT ARLA olan Teletaş'ta serı halde uretılmeye başlanmış, ılk başta Istanbul şehır ıçı telefon trafığının rahatlatılması ıçın istanbul'da, gıderek butun yurtta kullanıma sunulmuştur Bızım MAE'de bu konuda bır bılgı bırıkımıne ulaşmamız yaklaşık dört yılımızı almıştır Bu konudakı bılgı bırıkımı, dığer bır deyışle teknoloji, Teletaş'a aktarılırken, araştırma gelıştırme çalışmalarını yapan ekıpten Eksik olan ne? Hal böyle olunca da soz gelışı " a " fırması satışa hazır bır televızyonunu dunyanın her yerıne 500 dolara teslım edıyorsa, bu televızyonu uretmek ısteyen yabancı kuruluşlara da parçalannı 450 dolara satmaktadır Ikıncı elden uretıcı kuruluş eğer aynı özellıklerdekı bır televızyonu standart tumdevrelerle uretmek ısterse o zaman da malıyetı dört kışı de beraber Teletaş'a geçmışlerdır Bu dört kışının çevresınde oluşan bır ekıp bır yıl ıçınde Ikincı nesil (daha modern) bır sıstemı ortaya çıkarmıştır Şu anda sanırım uçüncu nesil uretilmektedlr. Uçuncu nesılde, yurtdışında yaptırılmakta olan özel tum devreler kullanılmakta, bu yolla daha az yer tutan, daha ucuza uretılebılen ve daha az enerjı tuketen, dunyadakı benzerlerıyle her bakımdan boy ölçuşebılen sıstemler ortaya çıkmaktadır Başarıya ulaşmış bu projeden blrkaç sonuç çıkarmak mumkundur Birlncisi, yuksek teknolojık duzeyde bır tasarımın ulkemizde, tamamen kendı ınsanımızın ve de ustelık bu çalışmalara katılanların hepsı ulkemızde eğıtım görmuş kışılerdır çalışmasıyla ortaya çıkartılabıleceğı görulmektedır İkincisi gene kendı olanaklarımızla boyle bır sıstemın uretım planlamasını yaparak, gerekII test aparatları vs gıbı uretımde kullanılacak yardımcı elemanları gerçekleştırıp seri üretlme geçebıleceğımız anlaşılmıştır Dahası, bırıncısını tasarlaması dört yıl suren bır teknoloji uretımınde kazanılmış bılgı bırıkımının, yenı modellerı uretmede bırer yıl gıbı kısa sürelerde sonuca ulaşılmasına neden olduğu kanıtlanmıştır Elde edılen sıstemlerın her bakımdan dunyadakı benzerlerı ıle karşılaştırılabılır olması ve bunların teknolojısı ıçın yurtdışına bağımlılık olmaması, bunların dışsatımına olanak sağlamaktadır Gerçekten de şu anda Teletaş'ın Istanbul'dakı tesıslerınde uretılen PCM «Istemleri Sovyetler Blriiğlne satılmakta ve oradakı sert ıklım koşullarında da bu sıstemlerın bır kısmı yeraltında menhole'lara monte edılmektedır başarıyla kullanılmaktadır Bundan daha çarpıcı olan, bu slstemlerın patentinin iran'daki bir kuruluşa aatılarak bu ulkede uretılmeye başlanmasıdır Böylece yuksek teknoloji urunu bir Türk tasanmı daha, patentı bır yabancı ülkeye satılarak yurtdışında uretılmeye başlanmış olmaktadır "Yuksek teknoloji urunu bır Turk tasanmı daha" dememın nedenı bunun ılk olmayışındandır Gerçekten de 1975 yılında dört kışılık bır ekıple Ankara'da, Teknım Ltd Ştl 'nde gerçekleştırdığımız ve Turk Sılahlı Kuvvetlen'ne buyuk mıktarlarda satılan el telsizleri, uzun yıllardan ben Paklstan'da, bızım ASELSAN'ımıza eş duşen bır kuruluşta Turk patenti altında uretilmektedlr. Bu ışbırlığınden Pakıstan taratı o kadar memnundur kı Turk tarafına daha başka patentını verebıleceklerı urunlerı olup olmadığını sormaktadırlar Butun bu teknoloji dışsatımlarımızda, teknoloji alımlanmızda bıze uygulanan şartların ters yuz edılerek uygulandığını soylememe gerek yok sanırım Yıllardır bıze uygulanan bağımlı kılma eylemlerının açısından şımdı kurtulmuş olmanın mutluluğunu yaşarken, yabancı blr ulkeye teknoloji satmanın da gururunu tadıyoruz haftaya