Catalog

ZOOLOJ İ Yılan zehirleri Yılanlarda çok farklı özellikleri olan zehirler var. Ortak özellikleri avı hareketsiz hale getirmek. Çeviri: Belgin Öz I i I lk olarak 17. yüzyılda Francesco Redı adında bir Floransalı, yılan ısırmasından sonra meydana gelen ölüm olaylarının, yılanın dişlerinden çıkan bir sıvıdan kaynaklandığını ortaya çıkardı. Yaklaşık bir yüzyıl sonra 1737'de Geoffrey ve Hunault, engerek yılanı (Vipera aspis) tarafından ıstrılan kedi ve köpek gibi hayvanların ve hatta kuşların kanlarının artık pıhtılaşmadığım gözlediler. Oysa 1781 yılında italyan F.Fontana, engerek yılanı zehiri zerk ettiği bir tavşanın hemen öldüğünü, fakat kanının pıhtılaştığını gördü. 1922 yılında zehirli hayvanlar üzerine geniş kapsamlı bir çalışma yapan Marle Phisalix ise kanın pıhtılaşma olayının birçok etkene bağlı olabileceğini anlatıyordu. Verilen zehırin miktarı, zehiri salgılayan hayvan türü ve zehirlenen tür, bu etkenlerin bazıları. Zehırlerin karmaşık yapılarını daha iyi anlayabılmek içın bileşkenlerını ayırmak ve bunların her bırinin özellıklerini ayrı ayrı incelemek gerekmektedir. 19. yüzyıl kimyacıları ve özellıkle Napoleon1 un kardeşi Luclen Bonaparte zehirler hakkındaki ilk ciddi çalışmaları yürüten bilirn adamları oldular. 19. yüzyılın sonlarında, Avustralya 'Elapidae'sinin zehirini, özel birfiltre kullanarak ayırmayı başardı. Elde edilen birinci bileşken kanamalara neden oluyor, ikincisi ise solunumu durdurarak ölüme yol açıyordu. Demek oluyor ki bir zehir içinde ikl ayrı biyolojik özellik bir arada bulunabilmekte. Zehırlerin bir özelliği de yılana av olan hayvanların sindirilmesini sağlamak. Do layısıyla zehlrlerin içinde farklı etkinliklere sahip birçok enzim bulunmasına şaşmamak gerek. Başlıca dört büyük zehirli yılan türünde yirmi altı enzim saptandı. 'Crotalidae' ve 'Viperidae' yılanlarının zehirleri öldürücü ve kan pıhtılaşma olayını etkileyicı özellikler taşıyorlar. Bu zehirlerin taşıdıkları enzimler proteinleri ve hücre zarlarını bozucu nitelikteler. Birçok zehirin ortak bir özelliği de avı hareketsiz bir hale getirmek. Zehirleme gücü çok yüksek birtakım maddeler, küçük omurgalıların hareket yeteneğini bir anda yok edebiliyor. Bugün başlıca 5 büyük toksin grubu ayırt edilmektedir. İlki kürarize eden toksinlerdir. Kasların ani felcine ve solunuma engel olarak ölüme neden olurlar. Bu toksinler Elapidae ve Hydrophiidae'nin zehirlerinde bulunur. Iklncl grup toksinler kaslardaki sinlr akımını durdurucu özelliktedir. Bu toksinler Elapidae, Viperidae ve birkaç Crotalidae'nin zehirlerinde bulunur. Avustralya1 nın bazı kobralarında bu iki tür toksin bir arada bulunmakta ve zehirin felç edicı etkisinın çok daha korkunç olmasına yol açmaktadır. Üçüncü tlp toksinler kaslarda kontrol edilemeyen bir tıtremenın ardından felce yol açarlar. Dördüncü tlp toksinler deri, dokular ve kaslar üzerinde yerel ölümlere neden olurlar. Myotoksin adını alan bu toksinler Elapidae, Viperidae, Crotalidae ve Hydrophiidae'nin zehirlerinde bulunur. Beşinci grubu oluşturan toksinler 'sitotoksin' adını alır ve birçok hücrenin zarlarının bozulmasına neden olurlar. Bir toksin, ister hayvansal, ister bitkisel Yılanlann değişik türierinde, avlann yakalanmasını ve sindirilmesini kolaylaştıncı mortolo/ık ve davranışsal değışımler, evrım sırasında meydana gelmıştır. Bazı yılanlar, vucutlannda bulunan bezlerde çok etkin zehirler üretmektedlr. Uzun ve sıvn dışlerı bu zehrı akılmalarını sağlar. Turlere göre bu dışlerin tiplen de değışmektedir. Tüküren kobranınki üst çenenin ön kısmında ve tam olarak kapanmamış bir kanal görünumündedir Bu kanal zehirin akmasına olanak veYünda bir yılanın zehir bezinın enlemesine kesitlnl görüyoruz. Toksinler bu bezde uretılmektedır. S&ntez bezi kaplayan hücreler içinde (yeşil olarak gösterilmiştir) gerçekleşir, toksinler ufak boruları andıran kısımlarda (koyu renkli kısımlar) salgılanır Toksinın sentezi ıçın gerekli zaman yaklaşık bir dakıkadır. ve isterse mikrobik kökenli olsun, başlıca üç soruya neden olur; birincisi etkisini hangi yoldan gösterdiğidir. İkincisi özelliklerinin, kimyasal yapısının ve bileşiminin neler olduğu, üçüncü soru ise onu ortaya çikarabilmek veya ondan korunabilmek için bilinmesi gereken özelliklerdir. 1907'de Fransız bakteriyolog A. Calmette bazı kobraların zehirlerinin tıpkı Latin Amerika yerlilerinin oklarının üzerinde kullandığı kürar gibi, sinir uçlarını felce uğrattığını gözledi Bu duruma neden olan toksinlerin özelliklerinin belirlenmesi ancak 60 yıl sonra mümkün oldu. Bugün kürar kaynaklı 70 değişik toksin biliniyor. Toksin de vardır. Bunlar bozmaya çalıştıkları sistemlerı parçalamaya çok uygun moleküler birer bısturı nıteliğındedır. Laboratuvarlarda toksinler üzerinde çok yoğun çalışmalar sürdürülmesı de bu yüzdendir. Bunun dışında, toksinlerin molekül yapılarının bilinmesi de fizyolojik etkinliğınin anlaşılmasını ve antikorlarla bu etkınliğin azaltılması veya yok edilmesini mümkün kılmıştır. Bunun sonucunda bağışıklık sisteminin tepkı göstererek vücudun korunma mekanizmasını harekete geçirebilmesi konusunda da çalışmalar yapmak artık bir hayal olmaktan çıkmıştır. (özet çeviri, La Recherche, 190) Savaş mümkün mü? Bu etki iyice ortaya çıktığı zaman, toksin etkisini gösterdiği anda organizmanın onunla savaşıp savaşamayacağı sorusu ortaya âtıldı. Bu konuda organizmaya yardım etmek ya da onu daha önceden hazırlamak mümkün mü? İnsanlar uzun zamandan beri kendilerini virüsler, bakterıler ya da toksinler gibi patojen maddelerin saldırılarına karşı korumanın yollarını aramaktalar. Bu konuya en etkin ve güncel yaklaşım ise vücudun bağışıklıkkorunma sistemini harekete geçirmek. Bu da aşılarla gerçekleşecek. Prensip olarak patojen maddenin vücuda zerk edilmesi öngörülüyor. Bağışıklık sıstemi bu duruma bir tepki göstererek antikor oluşturuyor. Bu antikorlar, zararlı maddeyi etkisız bir hale getirıyorlar. Sonuç olarak, yılan zehirinin en zehirleyici bileşkenlerinden biri olan kürarize edici toksin, kaslar içindeki sinir iletişiminYılanlar ölumcül hayvanlar olaı < » s,i *<u 'my^unı.ınıı ^UUULU Ü . y zehlrlere sahlp ve bu zehir ısırdiKiarı zaman dışlennden salgılanıyor. Yıne de het ısırmanın sonu de önemli bir rol oynayan ve acetylcholicunda bu salgılamanın görülmediğini bllmek bızleri bıraz rahatlatacaktır. Zehirli yılanların çokne'in nikotinik alıcısı adını alan bir madçeşitll korunma ve hucum mekanizmalan var ve bazıları bu konuda çok ünlüler. Resimde Afridenin bulunmasında çok tartışılmaz bir rol oynamıştır. Yılan zehirlerinde temel fizyoka 'nın 'tükuren' kobrasını görüyorsunuz. Hayvan burada görüldüğü glbl dikilerek, zehirini tükürdüğü zaman, eğer göze Isabet ederse kornea tabakast üzerinde nekroza neden olablliyor. lojik elemanları hedef alan birçok başka Zehirli yılanlar ılanların bilinen yaklaşık ikı bın beş yüz türü var. Bunların sadece dört yüzü zehirli ve ınsan içın tehlıkelı olabilecek nitelikte. Bu zehirli yılanlar başlıca dört gruba ayrılıyorlar: Elapıdae'ler (kobralar, mercan yılanları, mambalar ve genellıkle karada yaşayan sürüngenler), Hydrophiıdae'ler (deniz yılanları), Viperidae'ler (engerek yılanları) ve Crotalıdae'ler (çıngırakh yılanlar). Bunun dışında Colubrıdae'lerın (karayılanların) yaklaşık dört yüz kadar türünün zehirleri, birkaç istisna dışında, o kadar tehlıkelı değil. Zehirli yılanlar dünyanın her yanına dağılmış olarak yaşıyorlar. Elapidae'ler Afrıka'da (kobra ve mambalar), Asya'da (kobralar), Avustralya'da (kobralar) ve Amerika'da (mercan yılanları) dağılmış durumda. Hydrophidae'ler sualtı yaşamına kendilerini tümüyle uydurmuş olarak tropikal ve ekvatoral denizlerde, Afrika'nın doğu kıyılarından, Amerıka'nın batı kıyılarına kadar uzanan bölgede yaşıyorlar. Asya'nın güneydoğu denızlerınde ve Pasiftk Adaları civarında sayılan çok kabarık. Yeni Kaledonya adalarında, gunde beş yüz yılan görmek olasıdır. Vıperidae'ler Avrupa ve Güneydoğu Asya'da yaşarlar. Y I