Catalog

TIBBİ ANTROPOLOJİ YAŞAM Nambas kabilesinde gelenek Gozlem 2 Buyuk Nambas bolgesındekı tıır koye aşı ıcın gıdıyorduk Reısın yasadığı Amok Koyu nu henuz goçmıslık kı yolun or tasına uzunca bır r ırık dıkıld gını gorup dor mak zorunda kaldık Sırığın ucuna da bır ka va dalı baglanmıstı (Kava kokunden hafıf narkolık ozollıkto bıc ırkı olde odılcı calı ağac ardsı yerel bır bıtkıdır) Yol arkadaşım bunun ıkı koy arabindd bı ınldbmdzlık cıklıgının ve sorun çozulpnp ripk de koye gırısın yasak landıgının goblergeü olaugunu belırttı Ben anlasmazlıgın ıkı koyu ılgılendırdığını bızı bagldmayabılecegmı scyle/ıp sırığın kena rındın cıpı surprek yola dPvam edebılecegı mızı onerdıgımde bpraberımdekı yprlı yar dımcı saglık personelınden herkesın yuzu asıldı Telaş korku karışımı bır tepkıyle hepsı reddettı Tabuları bozanın kım olursa olsun basına bır bPİa hastalık gplpceğını ılerı su rerek gerı donmeyı ıstedıler Ve sonuçta bu karara uymak zorunda kaldım Bır sure son ra sırığı dıken koyun reısı belırtılen o gunde nıye asıya gelmpdıgımızı sorduğunda olayı anlattırn Keşke gelseydınız o yasaklar komsu koy ıcındı Rııhlar sızlerın bu olayla ılgı nız olmadığını bıleceğınden başınıza bır ış gelmezdı demıstı Baştarafı 11. Sayfada Saldırgan kopekbalığı mı? Gozlem 3 Mdlekuld ydkınıdrınddkı bır adada (Paama) V> yaşlarında bır kız kıyıya yaki'i bır yerde belıne kdddr gelen suda yu zprkpn kopekbalıgının saldırısına uğrayıp ağır yardlanır Kızcagızın baldırından onemlı bır kısmı alıp gotuıulmustur Daha sonra kaldı rıldığı Vanuatu Merkez Hdstanesı nde Avust talya ya gonderılmek uzere yatarken koyjn dp soylp bır soylpntı yayılmıs Saldıran gpr cek bır kopekbalığı degıldı kızın duşmanla rından bırı kopekbalıgı kılıgna gırıp kızı ce zdlandırmıştı Bu kışı kızın yuz vermedığı asıklirından vpya kı/ın hanasına hprhangı bır nedenle kın guden dubmanlarından bırı ola bılırdı Koyun buyucu hekımı, bu olayı co zebılmek ıcın kızın yattıgı hastaneye gıttı Kı zın sargıları uzoıınc clını koyarak okuyup ul |pme ve bırtakım gırıp o\ kol harokotlorınden bonrd (burdbinı olayı goren cerrah arkadaş anlattı) kıza saklıınnın qprcpk koppkbalıgı ol madığına kızın aılebine duşrnan olanlardan bırının buyu sonucu kopekbalığı kılıgına gır dığıne karar vermış 12 Ruyuk Nambas kabılpçı re/s/ Vırambat ın eş lennden bırı (Amok Köyu Malekula) (Fo to NP) Tedavı sozu edılen hastalık nedenlerıne yonelık ıslemlerı kapsar Ornegın bedene gı ren kotu ruh ancak buyucu hekım ın bıle cegı ve kendıne ozgu yontemlerle çıkarılmdya çalışılır Bu ış ıçın kabılenın gunluk yasamın da onemlı bır yer tutdn hındıstancevızı pa paya muz yam vp taro vb gıbı bıtkılerden hazırlanan ılaclara ağırlık verıldıo,ı gıbı ma saj kan akıtma vo buyucu hekım ın belır ledığı bırtakım hareketlerden de yararlanılır Ornegın Sımeon adlı bır arastırıcı Malekula Adası ndakı halk tıbbını konu alan yakın za ınandakı bır calısmdbindd bu gozlemıne yer vprıı Lıtzlıt7 koyundp kalırken koyden genç bır kız hastalandı Goturduklerı yerlı hpkım kızın bedenıne kotu bır ruhun zehır bıçımınde gırdığını ve çaresının bunu cıkart mak olduğunu belırttı Hekım taze bır hın dıstancevızını ıkıye boldu Sonra meyvesını kopardığı aynı hındıstancevızı agacından ıkı yaprak alıp bunları ne olduqunu bılomedığım bazı bıtkılerle bırhkte oğusturup sızan sıvı yı daha oncp ıkıyp boldugu hındıstancevızı meyvesının sutuyle karıştırdı (Bızde sut dıye bılınır anu dblındd hındıstdncevızının ıçın dekı berıak tatlı bır sıvıdır) Bu karışım hasta kıza ıcırıldı Kız yere oturdu ve kıza bır bure sonra bacakları arasında konan genışce bır yaprdğd kustu Hekım kusmuk ıcınde kızın son ogununden kalmış henuz sındırılmemıs portakal ve yengeç etı artıklarının kızcağızı zohırloyen ne&neler olduguna kdrar verdı Zehır dışarı çıkartılmış ve kızcağız kurtul rnuştu Bu ıkı nesne kızın uzerıne kustugu yapraga dıkkatle sarılıp denıze atıldı Teda vıde kullanılan ıkıye bolunmjş hındıstance vızı kızın evının yanındakı cocuHarın pnse meyeceğı bır ağaca asıldı Onun boylece bır yıl orada kalması sure sonunda da hasta nın guvenılır bır akrabası tarafından alınma sı gerekırmış Buyucu hekım lerın uyguladığı yontem ler tedavı bıcımlerı kuldnıldıgı bıtkıler v b Cdg das hekımlerp kı bunların coqu dısandan gelmış yabancı hekımlerdır goslerılmez ta Ipp edılsp bıle ogrptılmez riatta cogu kez bu hekımler ın kırn oldugunu bıle bızdtn sak larlar Hasta gpnellıklp onrp yprlı hpkımlpr p goturılur bır sonuç alınmazsa çdğdaş hekım denenır Boylesı durumlarda hdsla ve yakınları once kabıle hekımıne gıdıldığını sak lamaya ozen gosterıı Yerlı hekım zanaa tını ya ogluna ya da guvendığı bır yakınına ogretmek suretıyle kendısınden sonrakı ku saklara gecmosını saojarmıs Cagdas tıbbın etkısıyle bugun buyucu hekımler ın bır olcu dp dzalsa bıle sayıları ve ptkınlıklprı hala ha tırı sayılır boyutlardadır Buyucu hekım konubuna ılışkın olardk Deacon Kucuk Nambaslarla ılqılı su bılgıle rı aktarır Buyu buyuculuk hastalık ve hekımlık bırbırıyle ılıntı kavramlar olarak p p alınır Bu nedenle de buyu yapan buyu co zpn VP hastalıklaıın todavısıyle ugrasan qe nellıkle aynı kısıdır Buna ragmen uc turlu buyutu hekımden soz edılobılır llkı kabılo buyucu hekımı dır kı bu kısı kabılenın ken dı alanına gıren genel borunlarıyld ılgılenır Savas sunoet h^sat olum torenlerınde kut sayıcılık yapar Ikıncısı kabılenın boylesı ge nul konularıyla degıl bıreylerın buyu hastıl k ve onların tedavılerıyle ılgılenır Bır tur ozel hekım gıbı cnlısıı Ucuncusu ıse tanı koyu cu buyucu hekım dır Tedavıden cok hasta hgııı ııedenını kı&ıyı hasta kılaıı buyuyu t e hırın turunu nıtplıqını saptayarak ıkıncı grup takı tedavı edıcı hekım e yol gobterır Doacon buvucu hekımler dekı bu tur uz manlasmanın yalnız Kuruk Nambaslıri c gu olmadığını Malekula Adası ndakı dıger kabılelerde de asagı yııkııı benzer bır duru mun geçerlı olduguna değınmektedır Surecek Sadece hastalardan korunmak veya hastaları korumak ıçin mi? Yoksa bir otoritenin açık işareti mi? Beyaz, saflık ve temizlik belgesi olarak gelinlik giysisi de oldu. Yankı Yazgcın Niçin beyaz önlük? eyaz onluk tarıh sahnesıne ılk kez ne zaman çıktı"? Bunu kes tırmek oldukçaguç Eskı resımlere bakarak en fazla 100150 yıl oncesıne gıdılebılır Ister ıstemez çağdaş anlamdakı hastanelerın yerleşıkleşmesıne para leliık akla gelıyor Yanı cerrahların daber berlıkten çıkıp tıp camıasının bır parçası sayıldıkları çeşıtlı uzmanlıklara gore klı nıklerın ve laboratuvarların hastanenın alt bınmlerı olarak belırgınleştığı ve (ozellık le Batıda) hastanelerın laıkleşmeye başladıkları bır zaman, beyaz onluğun de sağlık kurumlannda çalışanların bır tur unıforması olduğu zamanla çakıştı B O donemde mıkrop kavramı somut ve gorulebılır hale gelmış amelıyatlarda mıkropsuzluk ılkelerı uygulanmaya baş lamış hastalardan hastane çalışanlarına ve hastane çalışanlarından hastalara mıkrop geçısı çeşıtlı yollarla onlenme ye uğraşılmaktaydı Akıl ve mantık ılkesını benımsemış bır bakış burada hemen beyaz onluk gıyılme gerekçesını kestırıverecektır Hastalardan yayılan mıkropların doktorların ve dığer sağlık gorevlılerının ustune başına sınıp beraberlerınde hastane dışına ornegın evlere gıtmesının onlenmesı ıçın beyaz onluk gıyılmıştır Aynı şekılde sokaktan ustumuze sınmış mık ropların hastalara bulaşmasını onlemek de beyaz onluğun amaçları arasındadır Bu akıl ve mantık ılkesını benımsemış bakısın goruşu Dığer yandan çeşıtlı fıkır ler de duyulabılır Ornegın doktorlar ust lerı kırlenmesın kanuınvs elbıselerını ba tırmasın dıye beyaz onluk gıyıyorlardı, de nebılır Madem oyle nıye çok eskı donemlerdekı doktorlar (veya eşdeğerlerı) beyaz onluk gıymıyorlardı7 Ustlerını başlarını korumayacak denlı peımurde mıydıler yok sa o donemkı hastaların yaralarından kan ve ırın akmaz ınsanlar hastalandıkların da altlarını kırletmek ortalığa kusmak gı bı asalete yarasmayan ısler yapmaz mıy dı 7 (Akıl ve mantık yıne sesını yukseltıyor) Bır başka koseden bır başka soru orta ya atılıyor Beyaz onluk neden beyaz 7 Cevap hazır Kın çabuk gostersın dıye En ufak bır kırlılıgı dahı bellı ettıgı ıçın temız lığın hayatı onem taşıdıgı bır yer olan has tanede en uygun gıysı rengı sayılıyor Boylece herkes temız tutmak zorunda kalıyor beyaz onluğunu Koftecılerın muhalle becılerın ya da Halep baklavası satıcıları nın tırıl tırıl beyaz onluk gıyenlerı malla rının ıcıne tukurseler dahı en temız malı satan olarak bellenırler Beyazın tpmızlık le esanlamlılığının on soyut ve uc nokta larından bırı de beyaz gelinlik degıl m ı 7 Bakırelığınden kuşku duyulan hanım kız Idrımızın ustunde gorulduğu zaman dudak Niçin beyaz? bukulen Adeta bır mutlak safıyet ve te mızlık sımgesı olan beyaz bır de onluk olunca hastanelere pek yakışıyor Dığer yandan cağdaş hastane ortam larında mutlak temizlik gerektıren amelı yathanelerde beyaz ın terk edılmış oldu ğunu da goz onune getırmelı Zıra sağlık açısından onem taşıyanın gozle gorulur koklanabılır kırden çok daha başka bır kırlılık olduğu artık aşıkâr Amelıyathanelerın moda rengı artık yeşıl ve mavı (çunku ıslaklığı anında bellı ederler) ama hastanelerde beyaz onluk ten vazgeçılmıyor Hastane kapısında ontnuze dıkılıveren gorevlının ustundekı mavı veya başka renktekı onluk onun sızı hedefınıze var maktan ahkoyan gucunu bır derece aşa gı ındırır Bır beyaz onluk lu arar gozunuz o beyaz onlugu ustune geçırmış (ya da hastane kuralları geregı geçırtılmış) bır bu 'o gorevlısı dahı sızın ıçın bır ust mercıdır Kapıdan kendısını yuzgerı eden gorevlıyı atlatmak ıçın beyaz blazerını gıyıp hastaneye gelen pek çok kışı bılıyorum kapı dakı gorevlıyı felç eden en gızlı bolmele re kadar nufuz etmenıze ımkan veren bu gıysının sırrı herhalde mıkrop geçırmezlı gınde degıl Beyaz onluk tum unıformalar gıbı bıı otorıte sımgesı kımın kım oldugunu bellı eden bır ışaret artık Her ne kadar tıp ıçsr sınde otoritenin gerçek temelı bılgı tekelı vs gıbı daha sotıstıke olgularsa da beyaz onluk daha yuzeysel ama daha gun delık ve sık karşılaşılan hıssedılen bır oto rıte sımgesı olarak bıraz dınazorca varlı ğını surduruyor SafliK ve temizlik sımge sı beyaz uzaklarda kaldı Hekımler bılgı ve deneyımlerının sagladıgı otorıteye kar şın alışkanlık ya da gelenekten olsa ge rek beyaz onluklu kalacaklar hep I