Katalog

6 TEMMUZ 2000. SAY1 747 onrakısa sürelerle Araplann hâkimiyetine ;iren tzmir, 1079 'dan sonra Türklerin egenenliğine giriyor. Yörede ilk kez görülen (1332) Osmano£ullannın, 1402 'de Timur'un lzmir'e geliiiyle ağırlıklannı iyice hissettirdiği kentte /eni bir dönem başlıyor. Osmanlı idaresine şiren lzmir bu kez kıyıda yaşayan yabancıarla iç kesimlerde yaşayan Türklerin kapışnasına sahne oluyor, buna depremler, yan»ınlar, salgın hastahklar da eklenince sıkınılıyıllar başlıyor. Kıyı kesimde yaşayan yabancılarticarete îgemen olup Dominikan Kilisesi, Alsancak 3an, lngiliz Hastanesi, Kordon, Aya Dimiti yörelerinde; ticarete fazla istekli görünneyen Türkler de kıyıya inmeyip Basmane, \gora, Yangın Yokuşu, Kestelli, Yapıcıoğu, Kemeraltı, Eşrefpaşa, Damlacık, Beyler Sokağı bölgelennde kendı yaşamlannı kuup kendi kültür sanat ve mımarilerini yara.ıyorlar. Birinci Dünya Savaşı sonrası işgal yıllannda yangın yerine dönen Izmir Cumhuriyet DÖnemi ile birlikte hızlagelişmeye başlıyor. 1927'de 153bin924olankentnüfusu şimdilerde iki milyonu aşıyor. Yoğun göç ştlan Izmir, dağlannı saran gecekondulanna direnemiyor, çarpık yapılaşma kentin tüm özelliklerinibirbirsiliyor. Şimdilerdetüm jabalar elde son kalanlann korunabilmesi olarakgörunüyor... Dünün tzmir'inden, Göztepe'den bir görünüm... YUZ YIL ONCE... *~ Günün başlamasıyla ilk ortalarda görünenler sütçülerdi. Kapılara süt bırakarak ilk gürultüyü çıkanrlar, onlan portakal suyu satıcıları ve bardacık satıcılan izlerdi. 1897'de bir meteliğe ayakkabı boyayan çocuklar için en fazla kazanç getiren yer rıhtımdı. Her üç dakikada bir çalışan tramvaylar Marsılya'dan getırtılmişti. Müslüman kadınlar da gayri müslim kadınlar da tramvaylarda kendilerine aynlan haremlikte seyahat ederlerdi... *• Elhamra Tiyatrosu'nda Eımeni artistlerden oluşan bir grup müzikli Fransız komedileri oynardı. Zaman zaman Türkçe'ye çevrilmiş eserier de yine Ermeniler tarafından sahnelenirdi. En çok beğenilenler "Madem Angot" ve daha çok Türklere uygun gelen "Pembe Kız" idi. •• Küçük ve dar dükkâncıklarda kıymetli kumaşlar, altın işlemeli örtüler, eski tüfekler yabancılann en fazla dikkatini çeken eşyalar idi. Uçuşan entarileri ile Ermeniler, ceket omuzda bıyıklılar, bir yığın bez parçasıyla örtünmüş köylüler, Bugünün İzmlr'l... Çok değil, 40 yıl önce Konak'tan, 20 yıl önce de Narhdere'den denize girilebiliyordu. Şimdilerde temiz sular uzakta. En azından Çeşmealtı ve Foça' ya gitmek gerekiyor. Mesirelerin gözbebeği Meles çayı, kimyasal atık deposuna dönüştü. Körfezkirliliğineçarearanıyor. Kordon ve Mustafa Kemal sahil Bulvarı 'nın iki katlı yalı evlerının yerinde şimdi çok katlı apartmanlar var. Bugüne kalan birkaç tarihi yapı yıkılmak üzere. Kordon'un önüne yapılmaya çalışılan ikinci yol büyük çabalarla durduruldu. Şimdilerde gezinti alanı yapılmaya çalışıhyor. 1950'li yıllara değin 10'u aşkın iskeleye uğrayan vapurlar günümüzde beş iskeleye sefer yapabiliyor. Anakent Belediye Başkanı Ahmet Piriştina, ulaşımı denize kaydırmak ıçin çahşıyor. Konak Alanı'nı karartan vıyadükleryıkımıbekliyor. Narlıdere'mnsatsumabahçeleribetonyığınlarına dönüştü. tzmirlıleryeşıli görmek ıçin daha uzak yerlere gitmek zorunda. Büyük sinema salonlannın yerinı şimdilerde alışvenş merkezlerinin içindekı cep sinemalan aldı. Yazhk sinemalar ilgisizlikten birer birer kapandı. Tiyatrosunun mermer taşlan sökülüp çeşitli hanlarda kullanılan ve talan edilen Kadifekale, gecekondulann kuşatmasında. Çevreye duyarlı Konak Belediye Başkanı Erdal tzgi, gecekondulan yıktınp yöreyi tzmir' ekazandırmayaçalışıyor. Tarihi Agora kuşatıldığı çarpık yapılaşmadan kurtanlmayı bekliyor. Çok zor koşullarda etkınliklerini sürdüren Devlet Opera ve Balcsı çağdaş bir mekâna kavuşamadı. Devlet senfoni Orkestrası'nın konser verebileceği bir salonu yok. Şimdilık beledıyenin verdiği Ismet Inönü Sanat Merkezı'ni kullanıyor. Başta Basmane'de olmak üzere çok az kalan kent meydanları ceşıtli kuruluşların ış mekânma dönüştürülüyor. Sonuç olarak orta yaşlı bir tzmirli bıle kentinin nasıl yok edıldığinisomııtbiçimdeyaşadı.Çocukluk günlerinın o yeşil tepeleri, berrak suları, kuş cıvıltıları, vapur çığlıklan özleniyor. Izmir'inkuruluşununbeşbininciyılındahüzünden başka bir duyguya yer kalmıyor.. .^ panldayan elbiseleriyle Türkler, ellerinde kancalanyla koşuşturan hamallar ve deve dizilerL.lşte bunlar da pazarın hareket eden unsuriarı idi. <•* Büyük bahislere konu olan deve güreşleri Manisa ovalannda yapılırdı. Redingotlu ve fesli Türk erkekleri, az da olsa sıkı şekilde kapalı Türk kadınları, koyun postlarına bürünmüş Tatarlar, fişeklik kama ve pan flütleriyle süslü Rus giysileriyle Çerkezler, karışık ve parçalı kumaştan elbiseleriyle yörükler, Museviler, Rumlar, Ermeniler, Iranlılar, Suriye Arapları deve güreşlerinin müşterilerıydı. ^ Bugünün tzmir'inden, Göztepe'den bir görünüm...