Katalog

rawı hage’den “karnaval” ‘Taksi hikâyeleri’ ALİ BULUNMAZ [email protected] “De Niro’nun Oyunu” ve “Hamamböceği” adlı kitaplarıyla tanıdığımız Rawi Hage, bu kez bizi Fly’ın taksisinin arka koltuğuna oturtuyor. “Karnaval”, “karşılaşmayız” dediği karakterlerle okuru buluşturuyor. R awi Hage, geçmişine sahip çıkan ve oradan beslenen bir yazar. Önceki iki romanı, De Niro’nun Oyunu’ ve Hamamböceği’nde, doğduğu topraklardaki karmaşadan ve Lübnan’dan göçmesiyle hissettiklerinden kahramanları aracılığıyla bahsetmişti. Yazar, özellikle 1980’lerin kaynayan Lübnanı’ndan söz açarken bizi savaş alanlarından Paris sokaklarına doğru bir yolculuğa çıkardığı De Niro’nun Oyunu’nda trajediyi sorguluyordu. Beri yandan da arkadaşlıkları, kopuşu ve yeniden buluşmayı anlatmıştı. Hamamböceği ise tam bir kaygı ve yoksunluk romanıydı. Hage, bu sefer yıllardır yaşadığı Kanada’ya uzanmış ve bizi bir var oluş sorunuyla yüzleştirmişti. Hage’in her iki romanını karşılaştırdığımızda, edebiyatla var oluş problemlerini buluşturduğunu ve bunları kendi yaşadıklarıyla destekleyip göçmenlik olgusuyla birleştirdiğini görüyoruz. Hamamböceği için yazdığım yazının sonunda şöyle bir cümle kurmuştum: “Hage, Beauvoir, Sartre, Camus, Kafka ve Dostoyevski’yle ortak tema ve konularda buluşuyor. Belli oranda etkileşim de var. Ama yazar, ısrarla kendi biçemini oluşturmaya çabalayıp o etkileşimi mümkün olduğunca aşmaya uğraşıyor. Hage’in var oluş sorunlarına eğilmesindeki en önemli etken göçmenliği (...) Göçün, kendisine yaşam bağlamında çok şey kaybettirdiği düşünülebilir ama edebî anlamda kazandırdıkları, söz konusu açığı kapatıyor.” Hage bu harmana şimdi de bir taksi şoförünü ekliyor. Bizi de arka koltuğa oturtup (belki de atıp demeliyiz) tam bir cümbüşe doğru gazlıyor. Karnaval, Hage’in vitesi yükselttiği ve romancılığının sınırlarını genişlettiği bir kitap. ve “hiçbir şeye hemen inanma” babında bir hareket. Böylece karnavalın karanlık yüzüyle; arka sokaklarıyla buluşuyoruz. Fly’ın taksisi yol alırken yasa ve yalanlar arasındaki çatışma şiddetleniyor. Yasalar, Fly’ın müşteriye nasıl hizmet edeceğini söylüyor. Yalanlar ise doktorların dilinde; en yakın arkadaşlarından Otto’ya “iyi olacaksın” diye hapı yutturuyorlar. Fly’ın arada bir, tam mesaideyken dünyadan kopup daha güzel bir dünya hayaliyle harman olmasının nedenlerinin başında geliyor bu çelişki. Fly’ın arabasını sürdüğü karnavalla hayatın gerçekleri arasında da benzer bir gerilim mevcut: “Sirklerde ve karnavallarda hepimiz birbirimizi tuhaflıklarımızla ve acayipliklerimizle severiz. İnsanlar bizi yalnız bırakır çünkü onları numaralarımızla büyüler, tüylerimizle gıdıklar, merak ve umutla sımsıkı bağlarız.” YARGILAMAYAN YAZAR Yol kalabalık; değişik kostümleriyle kadın ve adamlar her yanda: “Kadın kıyafeti giymiş adamlar, Einstein’lar, maskeli hayvanlar, yarı çıplak canavarlar, ne olduğu belirsiz başka yaratıklar...” Fly’ın böyle bir ortamda kenara çekmesini beklemek tuhaflık olur. O, âlemin en deli taksicisi! Ancak arkadaşı Otto’nun, “sömürgeci” diyerek Fransız gazeteciyi öldürmesi karşısında Fly’ın bocalaması ise Hage tarafından okura bırakılmış bir haklılıkhaksızlık ikilemi. Bu da bize Hage’in yapmaktan keyif aldığı, duyguların davranışlara yansımasını romanın parçası kılma edimine güzel bir örnek. Yazar, yargılamadan ve taraf tutmadan okuru çalıştırıyor başka bir deyişle. Cinayetleri, soruşturma ve yorumları hesaba kattığımızda Hage, zaman zaman polisiyeye kayan bir roman oluşturmuş. Fakat bu anlarda bile gerek Fly’ın gerek diğer karakterlerin hayatın ortasından bakarak beyan ettiği fikirler kitabı asıl yoluna dönüyor: Yabancı bir dünyada tutunmaya uğraşanlara ve yaşamı tanıdığını iddia edenlere gerçeği gösterme derdindeki bir avuç insanın mücadelesi beliriveriyor. Göçmenliğin tedirginliği ve birbirini kollama çabası da taksicilik üzerinden yürüyüp bir anlamda “Taksi Hikâyeleri”ne evriliyor. Uyuşturucu satıcıları, papazlar, Hz. İsa, sarhoş müşteriler, taksiciler ve onların katilleri, para babaları ve fahişeler... Sokakta kim varsa (veya yoksa) hepsi Fly’ın etrafında. Hage’in romanına “Karnaval” ismini koymasına şaşmamalı; bol karakter, sınırsız olay ve tabii yazarın vazgeçemediği yabancılık ve yaşamı sorguya çekme teması... Sirkler ve karnavallardaki coşku mu, yoksa onların arkasından ortalığı kaplayan ve kısa sürede üstü örtülen pislik yığını ve sessizlik mi; hangisi yalan, hangisi gerçek? Hage, başta Fly olmak üzere kitaptaki tüm kahramanlar aracılığıyla bu ve benzeri soruların peşinden gidiyor. n Karnaval/ Rawi Hage/ Çeviren: Avi Pardo/ Everest Yayınları/ 274 s. ASIL HASILAT DENEYİM Hage, diğer kitaplarında olduğu gibi Karnaval’da da hayatın orta yerinden bir kahramanla tanıştırıyor bizi; Fly, gündüz edebiyatla meşgul olan, geceleri direksiyon sallayan bir karakter. Ama asıl olan taksiyle bizi götürdüğü evren: Biraz bildiğimiz biraz kaçtığımız ortamlar. Hage, daha baştan bizi tuhaf bir maceraya iteceğini sezdiriyor. Sirk çocuğu Fly, gösteriler arasında büyüyor ve bir Hage geleneği olarak yabancı diyarlara göçüyor. Kafasında, geçmişinden ve bugününden hikâyeler dolanan Fly, aynı zamanda gezgin taksici kimliğiyle müşteri kovalıyor; hem meslektaşları hem de sağdan soldan aldığı insanların anlattıklarını dinliyor. Arabası, hayatın görünür ve görünmez kalıntılarıyla dolu; elbette daha fazlası da var: “Arabamın döşemesi, her şeyin sonunda düştüğü bataklık gibidir. İçinde söylenen her söz, jest, şikâyet, kuşku ve kahkaha aynamdan sarkan sedir ağacı biçimindeki araba parfümünün süngeri tarafından emilir.” Annesi ölen, babasının adını bile hatırlamayan bu adamın algıları sonuna kadar açık; etrafındaki herkesten ve her şeyden haberi var, onlardan büyük bir özgüvenle bahsediyor. Yeri geliyor bir katil gibi düşünüyor, yeri geliyor tarihçi kesiliyor. Şüpheli müşterilere karşı garip savunma mekanizmaları geliştirmeyi de unutmuyor; taksicilerin takıldığı mekânlarda öğrendiklerinin başında bu var. Beri yandan başka bir mevzu yürüyor kitapta: Babasını hatırlarken onun yüzünü döndüğü Tanrı’yı da anlamaya uğraşıyor Fly. İnsanın, doğanın ve Tanrı’nın yasaları arasındaki benzerliklere ve ayrımlara yoğunlaşırken kanun ve kanundışı ikilemine de sürükleniyor. Bu arada söylemeden geçmeyelim; Fly, tam bir insan sarrafı. Direksiyondayken veya müşteri ararken bin türlü tiple karşılaşıyor, okuduğu kitaplarla da âdeta onların sağlamasını yapıyor. Tanık olduğu tartışmalar ve duydukları da hepsinin üstüne tüy dikiyor. Bu anlarda, söyledikleri ve söylemek istedikleri de ayrı bir gerilim konusu. Fly, her yönden sıkıştırılmış bir kahraman ama çaresiz değil, sadece biraz gergin. Fly’ın hasılatı paradan oluşmuyor, engin bir tecrübe edindiği de apaçık ortada. Barbarlar ve tek tük denk gelen insanlar arasında geçen geceler, onun hayatının rotasını çiziyor. Yani hem bir benzetme olarak hem de gerçek anlamıyla karnaval hüküm sürüyor. Okuduklarıyla hakikat bazen birbirine karışıyor. Bozukluklarını “gasp eden” müşterilere sinirlenmesi ise gecelerinin rutinlerinden. Tabii uyuşturucu satıcılarının isteklerini yerine getirmek zorunda kalışı da. Fly’ın bir başka amacı, mecburiyetlerinden kurtulma çabası. Aslında bunu hayal ediyor: Taksiyi kumsala yakın bir yere çekip günün keyfini sürmek veya tarif ettiği gibi örümceklik yapıp müşterinin ayağına gelmesini beklemek; yaşadığı garip döngüyü delip geçme arzusu, sorguladığı hayat ve inanışlar zihnini peş peşe dolduruyor. İstediği, ne İsa ne de tomarla parayı ensesinde sallandıran insanlar, sadece sakin bir gün düşlüyor. YALANLAR VE YASALAR Hage, ilgiyi Fly’ın üstünde tutarken onun etrafındaki isimleri de hızla açıyor: Otto, Aisha, Mary, Sally ve Zainab... Karakterleri ve olayları okurken arada bir kitapta geçen, psikiyatrik değerlendirmedeymiş gibi bir hisse kapılıyorsunuz. Yazar, bizden hem Fly’ın hem de arkadaşlarının yardımıyla yozlaşmış ve yersizyurtsuz hale gelmiş insanlarla ilgili birtakım sorgulamalara girişmemizi veya şüpheye düşmemizi istiyor sanki. Bu da artık Hage’in kimlik kartına dönüşmüş bir şey; “kendine sorular sor” 4 4 Şubat 2016 KItap