Katalog

Ali Haydar Avcı yeni belgeler ışığında Pir Sultan'ı anlatıyor Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler Konuyu birçok yönden irdeleyerek bizi Pir Sultan'a dair temel ayrıntılarla tanıştıran A. Haydar Avcı, araştırma yönteminde de yenilikler getiriyor: Araştırmada ilk kez olarak, yer adları ve coğrafi yapı üzerinde dikkatlice durulmakta ve topoğrafik çözümlemelere girişilmekte, Pir Sultanın titizlikle incelenen geniş deyiş külliyatı bunlarla kıyaslanmaktadır. Yazarın gerçekten de yetkin bir hâkimiyet kurduğu gözlenen deyiş çözümlemeleri yoluyla Pir Sultan, gençlik günlerinden başlayarak ölümüne kadar sıkı bir takibe alınmaktadır. A. Haydar Avcı ile uzun yıllara dayanan bir tanışıklığımız var. Bu süre içinde birçok ortak çalışmamız yanı sıra, ortaya çıkarılan ürünlerin değerlendirilmesinde, görüş ve kaynak alışverişinde de birlikteliğimiz oldu. Üzerinde çalıştığı bir konuyu nasıl bir disiplin içerisinde, nasıl bir titizlikle sürdürdüğünü, nasıl bir aşkla, şevkle çaba gösterek sonuca ulaşanıaya çalıştığını yakından bilirim. Daha önce hazırladığı "Köroğlu Ayaklanması", "KalenderÇelebi Ayaİdanması", "Zeybeklik ve Zeybekler" adlı çalışmalanndan sonra bu kez yeni ve ilginç bir çalışmayla daha karşımıza çıkması bu nedenle beni hiç şaşırtmadı. Halen Almanya'da yaşayan ve oldukça zengin bir kitaplık ve arşive sahip olan A. Haydar Avcı, gerçek bir kitap kurdu. Gerekli olan bir İdtabı, bir kaynağı, bir belgeyi ele geçirebilmek için nasıl olağanüstü çaba sergilediğini, ardından belge ve bulgular arasında nasıl titizlikle boğuştuğunu yakından bilirim. "Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler" kitabı da böylesi özverili, titiz ve tutarlı bir çalışmanın ürünü olmuş. Çalışmanın sunduğu bugüne dek sunulanlardan önemli farklılıklar içeren yeni belge ve bilgiler insanı alıp, yeni bir şeyler öğrenmenin mutluluğuna ulaştırıyor. dirildi. Balım Sultan, Şah îsmail ve Kalender Çelebi ile Pir Sultan arasında yanlış bağlantılar kuruldu. Hızır Paşa'lar ve dönemleri birbirine kanştırıldı. Pir Sultan gerçeği halkın yarattığı söylencelere dayanılarak anlatılmaya çalışıldı. Hatta Âşık Ali Izzct'inkiler dahil uydurma Pir Sultan deyişlerinden hareketle uydurma Pir Sultan tarihleri yazıldı. Ve daha nice uydurmalar yaratıldı. Bazı uydurmalara öylesi itibar edildi ve gerçeklerle söylenceler birbirleriyle öyle kanştırıldı ki, halkın direniş ve kültür tarihinin bu çok önemli sembolü, adeta yazanın keyfine kalan bir masal kahramanına dönüştü. Dahası ortalıgı kaplayan bu öznellik ve yüzeysellik içinde kimi çalışmalar birbirini yinelemekten öteye gidemedi. Kimse işin zorunu üsdenmeye, gerçeklerle uydurmalan birbirinden ayıklamaya çalışmadı. Ta ki A. Haydar Avcı'nın "Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler" çalışmasına kadar. oluşturuyor. Elinizdeki bu çalışma, Pir Sultan'a dair bugüne kadar yapılmış araştıtmalann en kapsamlısı. Ama bu çalışmayı öncekilerden daha önemli kılan asıl özellik, bizı, konuya ilişkin bugüne kadar yapılmış tüm çalışmaların düzeltilmesi gereksinimi ile karşı karşıya bırakması. Çalışmanın bir diğer önemi ise, Osmanlının, halkın bu büyük ozanının gözündeki niteliği ile bizi tanıştırmasıdır" "Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler" kitabını okuyunca açıklıkla görüleceği gibi Pir Sultan'ı öğrenmek aynı zamanda dönemi, Osmanlının özellikle gizlenen yüzünü görmek anlamını taşıyor. Yazarın da belirttiği gibi "Pir Sultan Abdal'ın yaşamına ve kendisini çevreleyen koşullara ışık düşürmek bir anlamda halkın tarihini aydınlatmak anlamına gelmektedir. Bu boyut tarihin gizlenen karanlıklar içinde kalmış ya da bırakılmış arka yüzüdür. Oysa toplumsal olayların arka yüzünü öğrenmek; geçmişi doğru kavramak, günümüz ve gelecek adına dersler çıkarmak ve çözümler üretmek bağlamında ciddi bir gerekliliktir." Gerçekten de Kitap, bir diğer yüzüyle Pir Sultanın yaşadığı dönemdeki Anadolu halkı ile Osmanlı ilişkisine ışık tutuyor. Böylelikle Osmanlı yönetimiyle Anadolu halkı arasındaki kullaştııma ve direniş ilişkisini Pir Sultan özgülünde açıklığa kavuşturarak Osmanlı güzellemelerine halkın durduğu yerden tarihsel bir yanıt üretıyor. TEMEL AYRINTILAR Ciddi bir araştırmacı, olaylara somut ve güvenilir verilcr ışığında, nesnel bir bakış açısıyla bakarak sonuca ulaşmaya çalışır. A. Haydar Avcı kaynakça ve içerikte de görüldüğü gibi konuya ilişkin bugüne kadar başvurulumuş en geniş belge ve bulgudan hareket ediyor. Çalışmanın gerçekten de yüzlerce kaynaktan faydalandığını görüyoruz. Böyle olunca yazar, hem Pir Sultan'ın asıl kavga ettiği Hızır Paşa'yı aydınlatıyor hem de onun gerçek pirinin Şah Kalender Çelebi olduğu gerçeğini. Ayrıca Bektaşi Dergâhı Postnişini Balım Sultan, Safevi padişahlan Şah Ismail, Şah Tahmasp'la ilişkilere ve bu süreçte Anadolu'daki dalgalanma, kınm ve direnişlere ilişkin Pir Sultan eksenli aynntılı bir irdeleme ile karşılaşıyoruz. Aynı titizlikle Osmanlı yönetiminin Pir Sultan dönemindeki konumunu bilimsel verilerle ortaya konuyor, yöneticilerin yönetim anlayışı ve tavırlanna ilişkin açılımlar sunuluyor. Bu açılımlarda yansıyan Osmanlı yöneticilerinin Pir Sultan ve temsil ettiği Türkmen ve Kızılbaşlığa düşmanlığı, Osmanlıyı daha sağhklı anlamamız açısından da önemli bir açılım oluşturuyor. Konuyu birçok yönden irdeleyerek bizi Pir Sultan'a dair temel ayrıntılarla tanıştıran A. Haydar Avcı, araştırma yönteminde de yenüikler getiriyor: Araştırmada ilk kez olarak, yer adları ve coğrafi yapı üzerinde dikkatlice durulmakta ve topoğrafik çözümlemelere girişilmekte, Pir Sultan'ın titizlikle incelenen geniş deyiş külliyatı bunlarla kıyaslanmaktadır. Yazann gerçekten de yetkin bir hâkimiyet kurduğu gözlenen deyiş çözümlemeleri yoluyla Pir Sultan, gençlik günlerinden başlayarak ölümüne kadar sıkı bir takibe alınmaktadır. Bunlan tamamlamak üzere, Ahkâm ve Mühimme defterlerinden, yer adlanndan, vakanivüslerin verdiği bilgilerden, yabancı kaynaklardan, hüküm ve fermanlardan yola çıkılarak Pir Sultan'ı kuşatan süreç ve atmosferin bütünlüklü bir çözümlemesi yapılmaktadır. Özetle "Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler" kitabıyla A. Haydar Avcı, Pir Sultan Abdal'a ilişkin bugüne kadarki bilgilerimizi yüzeysellikten kurtararak yeni bir düzeye yükseltiyor. • (*) Halkbilimi Araşttrmacıst, Ertıeklı Öğretmen Bize de Banaz'da Pir Sultan Derler/ Ali Haydar Avct/Cumhuriyet Kitaplart/336s. HALKIN TARİHİ Bulup önümüze koydıığu belgeleri yorumlamakta kimi zaman açık kapılar bırakmasına karşm A. Haydar Avcı, Pir Sultan Abdal a ilişkin yeni bir boyut, yeni bir açıklama getirmeyi başarıyor. Bu noktada tarihçi Erdoğan Aydın'ın, yine arka kapakta yer alan şu yargısına katılmamak olanaksız: "Pir Sultan Abdal, halkbilimi çalışmalarında olduğu kadar siyasal bilincimizin de önemli figürlerinden birini BİLİNMEYEN KONULAR 16 ana başlık altında sunulan Pir Sultan konusu, yalnızca direnişçi bir ozanı, onun yaşadığı dramı, tarihsel ve toplumsal çevresini anlatmakla kalmıyor, Osmanlı tarihinin çok önemli bir kesitine açıklık getiriyor. Bu özgülde 1560 yılında Sivas Eyaletinde valilik yapan ve bugüne kadarki Pir Sultan çalışmalarında varlığı bilinmeyen yeni bir Hızır Paşa'dan başlayarak birçok bilinmeyen konuyu karanlıktan aydınlığa çıkarıyor. Bugüne dek Pir Sultan Abdal üzerine birçok yazı ve kitap yayınlanmasına karşın belge, bilgi ve birikim yetersizliği nedeniyle Pir Sultan gerçeği hep flu kaldı. Hgemcn tarihçilik için "Safevi ajanı bir bozguncu", sol tarihçilik için ise "zulme başkaldıran bir kahraman" portresi olan Pir Sultan'a ilişkin söz konusu bu çalışmalar, Pir Sultan gerçeğiyle hep eksik ve yanlış bağlar kurdu. Örneğin değişik zamanlarda, değişik coğrafyalarda yaşayan Pir Sultanlar'dan söz edildi. Pir Sultan, "Yalancı Şah" (Düzmece Şah Ismail) olarak bilincn Şam Bayadı aşireti liderinin ayaklanmasıyla ilişkilcn ize de Banaz'da Pir Sultan Derler" adlı kitap, taze ekmek kokusu gibi bir duygu yarattı bende. Türkiye'nin yaşayan en önemli halkbilimi uzmanlarından Prof. Dr. Ilhan Başgöz, kitabın yazarını, arka kapakta bize şöyle tanıtmış: "Değerli halkbilimi araştırmacısı A. Haydar Avcı'yı, ilkin 'Köroğlu Ayaklanması' adlı çalışması ile tanıdık. Onun ardından daha olgun bir eserle çıktı karşımıza: 'Zeybeklik ve Zeybekler'. Özellüde bu ikinci kitabı, hem araştırma hem de derlediği malzeme bakımından değerli bir halkbilimci ile karşı karşıya olduğumuzu gösterdi. Şimdi onun Pir Sultan Abdal üzerine yeni bir çalışması ile karşı karşıyayız. Uzun yıllar önce Pir Sultan Abdal üzerine çalıştığım için onun bulduğu yeni belgeleri ilgiyle izledim. Bu yeni eseri ile Avcı'nın, konuya ilişkin bize yeni ufuklar açmış olacağından kuşkum yok." SAYFA 8 "B n Can YOKSUL * C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 755