Katalog

3 MART 2022 PERŞEMBE 8 İNCELEME 9 ADD’DEN ALTILI ITTIFAKA ‘DOSTÇA UYARI’ Karşıdevrimci iktidarların 70 yıldır saldırdığı üç temel devrim, gücünü Atatürk’ten, Türk aydınlanmasından alıyor ‘Laiklik Türkiye’nin Din devletinin yıkılışı, ulus devletin zaferi taşıyıcı kolonudur’ BASINLA KRITIK GÖRÜŞME tatürkçü Düşünce Derne- Aği (ADD), altı siyasi parti- nin güçlendirilmiş parlamen- İLK DERS Eylül 1922, Milli Mücadele’nin za- ter sistem çalışmasında baş- ferle bittiği tarihtir. Üç buçuk yıl- ta 1961 Anayasası olmak üzere DEVRİM 9 dır süren Kuvayı Milliye başarıya 1921’den sonraki anayasaların ulaşıyor, işgal orduları vatan toprakla- eleştirilmesine tepki gösterdi. rından sürülüp atılıyordu. ADD’den yapılan açıklamada, YASALARI altı partinin çalışması için “De- ğitim-İş Sendikası, 3 Sorular mokratik parlamenter sistem EMart devrim yasalarının Kuvayı Milliyeciler zafere ulaşmış- özlemi ile gösterdikleri anlayış 98. yıldönümünde açıkla- lardı ama bundan sonra ne yapacaklar- ve özveriyi takdir ediyor, alkış- ma yaptı. Açıklamada, bu- dı? Osmanlı Devleti devam mı edecekti? lıyoruz” denildi. Çalışmada, “la- gün sendikalı öğretmenle- Padişah kim olacaktı? Hilafet makamı ikliğe, Aydınlanma devrimleri- rin ilk derste “laikliği, dev- için ne düşünüyordu? ne, iç cephe birliğinin nasıl sağ- rim yasalarını ve o yasalara lanacağına pek değinilmediği, Batı dünyası bu sorulara yanıt arıyordu. yeniden kavuşmanın öne- anayasanın ilk dört maddesi ve 9 Eylül 1922 ile 3 Mart 1924 arasında- mini anlatacakları” duyu- uluslaşma gibi önemli konular- ruldu. Türkiye’nin, 3 Mart ki zaman dilimi bir buçuk yıldır. Bu sü- daki duyarlılığın vurgulanmadığı 1924’te, ulu önder Musta- re içinde üç büyük devrim gerçekleşti. ve Cumhuriyetimizin kurucusu fa Kemal Atatürk ve silah Birinci devrim, saltanat tacı ile ilgi- arkadaşları sayesinde “te- Mustafa Kemal Atatürk’ten söz lidir. Padişahlık kurumu “ilga edildi” baa olmaktan millet olma- edilmediği” kaydedilen açıkla- (kaldırıldı). (1 Kasım 1922) ya geçişte büyük bir eşik mada, “dostça uyarı yapılması- Osmanlı saltanatı, padişahlık, tari- atladığı” vurgulanan açıkla- nın görev sayıldığı” aktarıldı. hin derinliklerine gönderildi. Padişahın mada şöyle denildi: “Der- saltanat tacı onun başından alınıp hal- nek/vakıf maskesi takmış ‘Olağanüstü yasadır’ ka verildi. tarikatlar, MEB’in protokol- “Başta 1961 Anayasası ol- Bu durum, 9 Eylül 1922 zaferinden leriyle eğitimde cirit atı- mak üzere 1921’den sonra- yor. 98 yıl önce Türkiye’yi sadece 51 gün sonra, 1 Kasım 1922’de ki anayasaların eleştirildiği- çağdaş bir ülkeye dönüş- gerçekleşti. ne” de dikkat çekilen açıklama- türen devrim yasaları, son İkinci devrim, 29 Ekim 1923 tarihin- da, 1921 Anayasası’nın, “Kur- 20 yılda ‘karşıdevrim’ ham- de Cumhuriyet’in ilanıdır. 9 Eylül 1922 tuluş Savaşı’nı yönetmek üze- leleriyle tırpanlandı, ülke- zaferinden bir yıl 50 gün sonra gerçek- re çıkarılan olağanüstü yasa ol- miz yüz yıl öncesine itildi. leştirilmiştir. Cumhuriyet’in ilan edil- duğu, savaş halinin olağanüstü Gericilerin devrim yasala- İki başlılık ortadan kalktı mesi başlı başına büyük bir devrimdir. koşulları gereği kuvvetler birli- rını hedef almasının altın- umhuriyetle çelişen ha- ken tüm dünyada oluşan bu dan bir an önce kesin biçimde yişinin gerekçelerini Söylev’de Üçüncü devrim, 3 Mart 1924 kararla- ği olduğu ve yargı bağımsızlığı- da bu yasaların laikliğin ta- lifelik ve saltanat tartış- kuşkulara da yanıt veriyordu. kurtarmak zorunludur. Ancak şöyle açıklamıştır: rıdır ki Cumhuriyetin ilanından dört ay na yer vermediği, ‘Devletin dini şıyıcı sütunları olması yatı- u yazımızda sözünü ettiğimiz bu üç İkinci önemli sonuç: Dinsel bir ku- ma adlı önemli yapıtında bu olayı “din fet sisteminin ortadan kaldırılmasından Cmaları karşısında Musta- bu suretle İslam dininin yük- “Bütün Müslümanların bağ- sonra gerçekleşmiştir. 3 Mart 1924’te İslâm’dır’ hükmünün bulundu- yor. Laik, özgürlük, mede- Bdevrim yasası, yeni Cumhuriyet dü- rum olan halifeliğin tasfiyesi, diğer devleti” görüşüne karşı “ulus devleti” sonra, öteki devrimlerin çözüm yolları İzmir’de komutanlar fa Kemal İstanbul gazetelerinin sekliği belirir.” (TBMM Tuta- lı olacağı bir halifelik makamı- niyet ve insanca bir yaşa- üç kanun kabul edildi: ğu, üniter ulus devlet yasası ol- zeni ve Aydınlanma devrimi açısından bir deyişle ortadan kaldırılışıyla genç görüşünün zaferi olarak nitelemekte- kendiliğinden açılmıştır. başyazarlarını İzmir’e davet et- nak, Devre II, Cilt VII, s. 3-6) nın imkânı olamayacağını dü- mın hammaddesidir.” madığı” vurgulandı. 4 Mahalle mektepleri ve medreseler son derece önemlidir. Cumhuriyet’in kurduğu devletin laikleş- dir. Bu zafer bir kez kazanılınca “çağ- Türk toplumu Avrupa’da 400 yılda toplantısı ti ve kendileriyle görüşmeler şünüyorum. Açıklamada şöyle denildi: kapatıldı. Halifeliği kaldıran yasanın gerekçesin- mesi yolunda çok önemli ve temel bir daşlaşma yolunda belli bir doğrultuda büyük savaşlarla gerçekleştirilen Ay- Bu durumlar sürerken 1924 Atatürk’ün halife yaptı. 4- 5 Şubat 1924 tarihin- “İran ve Afganistan gibi Müs- “Böyle bir olağanüstü dönem 4 Eğitimin çağdaşlaşması ve kız- de de belirtildiği gibi, halifeliğin kaldırılışı adım atılmış oluyordu. birbiri arkasından gelecek bir dizi refor- dınlanma devrimleri sürecine giriyordu. yılı şubat ayı ortalarında (15 olmalı. Cumhuriyetimizin kuru- de, Göztepe’deki köşkte gerçek- lüman devletler halifenin her- yasasına atıfta bulunulması, de- erkek ayrımı yapılmadan eğitim birliği- devletin tepesindeki iki başlılığı ortadan Üçüncü önemli sonuç şuydu: Halife- mun kapısı açılmış oluyordu”. (Niyazi Bir ulusun ortaçağın feodal yapısından olması isteniyor Şubat-22 Şubat) İzmir’de komu- mokrasi özleminin bu yasa ile luş felsefesinin, taşıyıcı kolonla- leşen bu görüşmelerden alınan hangi bir yetkisini tanımaya- kaldırıyordu. Bu nokta genç Cumhuriyet ye sadakat ve kulluk yerine artık ulus Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Aydınlanma sürecine yükseltilmesi dü- nin sağlanmasının yolu açıldı. Meclis üyesi din bilginlerin- tanların katıldığı “Harp Oyunla- rının ve beka güvencesinin Ata- ilişkilendirilmesi ve Batı emper- bir iki paragrafı, Atatürk’ün dü- caklar çünkü böyle bir tanıma için son derece yaşamsal önemde siya- devlete bağlılık önem kazanıyordu. Kredi Yayınları, s. 521). zeneği, Ortadoğu ve İslam dünyasında 4 Şeriye ve Evkaf Bakanlığı ile hali- den Antalya Milletvekili Ra- rı” toplantısı yapıldı. yalizminin 100 yıllık federasyon türk milliyetçiliği, üniter ulus sal bir önlemdi. Prof. Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaş- Asıl büyük sorun olan Saltanat-Hila- ilk kez başlamış oluyordu. şünce ve mantık çizgisinin ne- o devletlerin bağımsızlıkları ve felik makamı kaldırıldı. Din devleti tari- sih Hoca, Kızılay kurulu adı- Bu toplantıya Başbakan İsmet devlet ve laik hukuk devleti ol- hayallerini cesaretlendirdiği al- reye ulaştığını göstermesi açı- ulusal egemenlikleriyle bağ- hin derinliklerine gönderildi. na görevli olarak Hindistan ve İnönü, Genelkurmay Başkanı gısı yaratması, herhalde bir dil duğu asla unutulmamalı.” sından aşağıda vereceğiz: daşmayacaktır.” İşte bugün bu büyük devrimin 98. Mısır’a gitmiş ve bu uzun gezi- l ANKARA/Cumhuriyet sürçmesi ya da bir yazım hatası Fevzi Çakmak, Milli Savunma “... Büyük, önemli bir inkılap Ayrıca Atatürk, sömürü yö- yıldönümüdür. Cumhuriyet kazanımla- “kendimizi dünyanın hâkimi sanmak lı gibi devrimci Kuvayı Milliyeciler im- te olabilir miydi? ik ilkelere dayalı, birbirini tamamlayan sinden yeni dönmüştü. Bakanı General Kâzım Özalp oldu... Milletimizce demokratik netimi altında bulunan Müslü- rının en büyük devrimidir. düşüncesizliğinin” bırakılması gerekti- zalamıştı. devrimlerle yürütülmüş, devletin, hu- Rasih Hoca, gittiği ülkelerde bir hükümet kuruldu... de katılmışlardı. Bu toplantıda man ülkelerle halifelik maka- Şeriye ve Evkaf Bakanlığı ğini anlattı. Halifeliği kaldıran yasa tasarısının kukun, kültürün ve eğitimin laikleşme- Müslüman halkın, Atatürk’ün Türk tarihinde bir cumhuriyet mının ilişkilerinin ne olacağı Nasıl gerçekleşti? kuşkusuz tüm siyasal gelişme- gerekçesinde, “Türkiye Cumhuriye- Laiklik ilkesi yönünden Şeriye ve Ev- si sağlanmıştır. halife olmasını istediğini ve bu ABD’den ‘Yunan devri açıldı. sorusuna da yanıt aramıştı. Halifenin davranışları ler ve Halifelik konusu üzerinde 1 Kasım 1922’de Osmanlı padişahlık ti içerisinde halifelik makamının bu- kaf Vekâleti’nin (Bakanlığı) kaldırılma- Bu yasalarla, din devleti, şeriat dev- isteğin Atatürk’e ulaştırılması Saltanat taç ve tahtı parça- “Türkiye’deki bir halife, sö- makamı kaldırılmış ancak halifelik ma- Halife seçilen Abdülmecit, bu ma- lunmasının Türkiye’yi iç ve dış siyaset- sı çok önemlidir. Bu bakanlık, Osman- leti yıkılıyordu. Dine dayalı Mahalle de duruldu. Laik düzene geçiş için kendisini de vekil tayin et- landı. Milletin uyanıklığına, mürge altındaki öteki Müslü- kamı korunmuştu. Osmanlı soyunun en kamda bir yıl beş ay kaldı. 29 Ekim te iki ‘başlı’ olmaktan kurtaramadığı” lı Devleti’nde Kuran ayetlerine, naslara Mektepleri kaldırılıyor, eğitim ve öğre- yolunda Halifeliğin kaldırılması tiklerini Atatürk’e bildirdi. milletin ilerleme ve gelişme ye- man ülkelerin bağımsızlığa ka- toprağı’ özrü! 1923’te Cumhuriyet ilan edilince orta- belirtilmişti. Bağımsızlığında ve siya- dayanan ve adına kısaca şeriat denilen tim birliği kuruluyordu. yaşlı üyesi Abdülmecit, Meclis tarafın- üzerinde uzlaşmaya varıldı. Bu biçimdeki öneriler yurti- teneğine güvenerek milletin ka- vuşmasında ne derece etkili ya tuhaf bir durum çıkıyordu. sal hayatında ortaklık kabul etmeyen din kurallarının uygulanmasına ilişkin dan halife olarak seçilmişti. çinden ve Atatürk’ün eski ar- rarından asla şüphe etmeyerek İslam dini ve politika olabilir?” sorusunu sormuş ve Atatürk’ün değerlendirmesi ürkiye’nin, ABD menşe- Kanal yönetiminin özür yazı- Ankara’da bir hükümet, bir Meclis ve Türkiye’nin “açık ya da gizli” böyle- son derece önemli bir bakanlıktı. Alı- Halifelik makamının korunması, ki- kadaşlarından da ısrarla geli- cumhuriyetin bütün gereklerini sömürge altında yaşayan Müs- Atatürk, 1 Mart 1924’te Tli CBS News televizyonu- sında şu ifadeler yer aldı: bir Cumhuriyet egemenliğini sürdürü- si bir ortaklığa tahammülü olmadığı ve nan kararların şeriata uygunluğunu Bu yasaların kabul edilmesinin mi din adamlarını harekete geçirmiş- yordu. yapacağız.” lüman ülkelerin bağımsızlığa na İstanbul’un Yunanistan top- “İstanbul’u Türkiye’nin değil, Meclis’i açış konuşmasında, yor, İstanbul’da da Müslümanların lide- imparatorluğu çöküntüye sürüklemiş denetliyordu. Türk siyasal ve toplumsal yaşamında- ti. Milli Mücadele karşıtı “Teali-i İs- Atatürk, bu öneriye verdiği kavuşmasına, Türkiye’deki bir rağı gibi gösterilmesi üzerine yanlış bir şekilde Yunanistan’ın olabilecekleri haber vermişti. ri unvanıyla Abdülmecit, halifelik ma- bir hanedanın “halifelik el- Bu yasa ile aslında laik- ki etkilerini Atatürk, Söylev’de şöyle lam Cemiyeti” başkanı İskilipli Atıf yanıtta, başka devlet yönetim- Bu nasıl Cumhuriyet? gönderdiği uyarı mektubunun parçası olarak gösteren bu gra- halifenin gücünün yetmeyece- Atatürk şöyle diyordu: kamında oturuyordu. bisesi” altında güçleri- lik tanımlanmış ve iş- belirtmiştir: Hoca, İslam Yolu adlı kitabında hali- lerinin altında yaşayan Müslü- ardından kanal yönetiminden fik, yapılan hatanın dikkatimize 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ğine de dikkati çekmiştir. “İslam dinini, asırlardan beri Halife, İstanbul’da basın açıkla- ni devam ettirmesi- lerlik kazandırıl- Bu yasalarla: feliğin koşullarını ayrıntılarıyla anla- man halkın halifenin buyrukla- özür yazısı geldi. getirildiği anda düzeltilmiştir. ilan edilmişti ancak ilan edilen Atatürk, “kendimizi dünya- alışılageldiği şekilde, bir politi- maları yapıyor, törenlere katılıyor, nin ülke için ar- mıştır. Yasa a) Türkiye Cumhuriyeti’nde, halkın tıyor ve halifenin “Peygamberin veki- rını ve yasaklarını nasıl yerine Cumhurbaşkanlığı İletişim Tüm haberlerimizde doğruluk bu Cumhuriyete tüm dünyada nın egemeni sanmak gibi dü- ka aracı konumundan uzaklaş- İstanbul’a gelen kimi milletvekillerini tık bir tehlike açık ve yalın işleriyle ilgili yasaları yapmaya ve yü- li ve halkın padişahı” olduğunu, dola- getirebileceğini sordu. Başkanlığı’ndan yapılan açık- ilkesine bağlı kalıyoruz ve gele- kuşkuyla bakılıyordu. Bu nasıl şüncelerin, Türk ulusunu fe- tırmak ve yüceltmek gereğini kabul ediyor, ayrıca kendisine devlet doğurduğuna olarak şöy- rütmeye yalnız Türkiye Büyük Millet yısıyla din işleri yanında dünya işleri- lamaya göre, CBS News kanal cekte böyle bir hatanın tekrar- bir rejimdi? Bir askeri yönetim laketlere sürüklediğini” be- görüyoruz. Kutsal ve dini inanç- bütçesinden yapılan ödeneğin artırıl- işaret edil- le diyordu: Meclisi ile onun kurduğu hükümetin ne de bakması gerektiğini savunarak Bağımsızlıkla yönetimi, Rusya-Ukrayna sa- lanmaması için yayın süreçleri- mi, yoksa bir din devleti mi? lirtmiş ve artık dünyada ulu- larımızı ve vicdani değerlerimi- masını da istiyordu. mişti. Ayrı- “Topluma yetkili olduğu saptandı; Şeriye ve Evkaf şunları söylüyordu: “Halife, Peygam- vaşına ilişkin haberinde göste- mizi tekrar gözden geçireceğiz. bağdaşmaz Atatürk, basınla yaptığı bu sallığa dayanan yönetim bi- zi, her türlü çıkar ve ihtirasla- ca, halife- ait işlerle Bakanlığı kaldırıldı. ber Efendimizin vekili olup halkın di- rilen bir haritadaki Türkiye ve Bize ulaştığınız ve CBS News konuşmada “Cumhuriyet’in bü- Atatürk kendisine önerilen, çimlerinin geçerli olduğuna ra giriş sahnesi olan politikalar Halife’nin istekleri liğin aslın- ilgili yasa- b) Türkiye içindeki bütün bilim İstanbul’a ilişkin yanlışı nede- adına sizden özür dileme imkânı ni ve dünya işlerine bakan ve onu ida- tün gereklerini yapacağız” der- halifelik makamını kabul etme- işaret etmiştir. ve politikanın bütün kısımların- da İslamın Halife Abdülmecit, Ocak 1924’te tem- ma ve yü- niyle özür diledi. verdiğiniz için teşekkür ederim.” ve öğretim kurumları Millî Eğitim re eden umum (genel) reistir.” ilk dönem- silcisini başkent Ankara’ya göndere- rütme yet- Bakanlığı’na bağlandı. İskilipli Atıf Hoca’yı Afyon Milletve- lerinde “hü- rek ilave isteklerde bulundu. Başba- kisi TBMM c) Halifeliğe son verildi ve halifelik kili İsmail Şükrü Hoca (Çelikalay) iz- kan İsmet İnönü, bu istekleri o sıra- kümet” anla- ile hüküme- sorunu kaldırıldı. ledi. Şükrü Hoca ise Hilafet-i İslami- da İzmir’de bulunan Atatürk’e telgraf- mında kurul- tinindir. Di- Atatürk, halifeliğin kaldırılışı kadar ye ve Büyük Millet Meclisi adlı kitabın- la bildirdi. duğu, günümüz- ne ait işlemler- Eğitim Birliği’nin kurulmasına da çok da “Halife Meclis’in, Meclis Halifenin” Atatürk 23 Ocak 1924 tarihinde Baş- de dünya ve din iş- den sorumlu ku- önem vermiştir. sloganını işleyerek ve “Yasama ve yü- Sağcı iktidarların hedefi bakan İnönü’ye gönderdiği telgrafta ko- lerinin tümünü yük- rum ise Diyanet İşleri Bu nedenle bu yasanın uygulanma- rütme işlerini, halifemizin taşıması ya- nu ile ilgili olarak şöyle diyordu: lenmiş olan hükümetlerin Başkanlığı’dır.” sına geçildiğinde, bir yurt gezisinde ni devlet işlerinin ve devletin geleceği- “... halife ve bütün dünya kesin ola- yanında ayrı bir halifelik makamı- Böylece devlete, topluma ait işlerle Rize’de kendisinin önüne çıkarak med- nin halifenin onayına sunulması zorun- rak bilmelidir ki, var olan ve korunan nın yeri olmadığı vurgulanmıştı. din işleri birbirinden ayrılıyordu. Ay- reselerin yeniden açılmasını isteyen ludur ve şeriatın gereğidir” diyerek ha- halife ve halifelik makamının gerçek- Bu yasalar üzerindeki görüşmeler ve tar- rıca, günlük yaşama ait tüm işlemle- iki müftüye Atatürk şöyle yanıt verdi: lifeyi devlet başkanı, Meclis’i de onun te ne dinen ne de siyaseten hiçbir mana tışmalar Meclis’te beş saate yakın sürdü. rin şeriatın süzgecinden geçirilmesi- bir danışma kurulu kabul ediyordu. “Şimdiye kadar geri kalmamızda en bü- ve varlık nedeni yoktur... ne de son veriliyordu. yük etkenin ne olduğunu biliyor musu- Türkiye Cumhuriyeti, safsatalarla, Adalet Bakanı Seyit Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) Çok üzülüyorum nuz? Hayır, medreseler açılmayacaktır. varlığını ve bağımsızlığını tehlikeye ata- Bey’in konuşması Yasası ile eğitim, şeriat kurallarının Dışarıda başlayıp Meclis’in içine ka- maz... Hilafet makamı, bizce en sonun- Bu adamlar burasını İran gibi mi yap- Adalet Bakanı ve İstanbul Üniversite- pençesinden kurtarılıyor, çağdaş eği- dar uzanan bu tartışmalar, Mustafa da tarihsel bir hatıra olmaktan fazla bir mak istiyorlar?” (Belleten, 18.9.1924, si Öğretim Üyesi Seyit Bey, çok önem- tim kurallarına yöneliniyordu. Öğre- Kemal’i rahatsız ediyordu. Nitekim, öneme sahip olamaz.” (ABE, C.16, s.190) 211, s.1169; Ş. Turan, a.g.e. s.70) li bir konuşma yaptı. Halifelik kurumu- MSGSÜ 140 yaşında tim Birliği Yasası ile Osmanlı Devle- Lozan’da görüşmelerde bulunan İs- nun gelişme aşamalarını irdelediği ko- ti’ndeki eğitim ikiliğine son veriliyor- Üç tasarı 98. yıldönümü met İnönü’ye 26 Aralık 1923 tarihinde nuşmasında, Hz. Peygamber’in bir ha- imar Sinan Güzel Sanatlar “Bizim öğrencilerimiz böyle bir du. Dinsel konuları ve şeriatı temel gönderdiği mektupta bu kişileri “mür- Bu geniş girişten sonra, 3 Mart Bugün 3 Mart 1924’ten 98 yıl sonra disini okudu. Hadiste şöyle deniliyor- MÜniversitesi’nin (MSGSÜ), kütüphaneye layık değil diye dü- alan eğitim yerine eleştirel aklı öne teci” (gerici) olarak niteliyor. Atatürk, 1924’te Meclis’te kabul edilen üç dev- ne yazık ki bu konularda pek de olumlu du: “Benden sonra halifelik otuz sene- 140. yılı mart ayı boyunca dü- şündüm. Şimdi çok kıymetli des- çıkaran, çağdaş eğitim hedefleniyor- şunları yazmış: rim yasasına geçebiliriz. Bu üç yasanın bir durumda değiliz. Özellikle çok par- dir. Ondan sonra ısırıcı saltanata dö- zenlenecek çeşitli etkinliklerle tekçilerimizle birlikte onlara layık du. İşte bu nedenlerle bu üç yasa, laik “Sağlığım iyidir. Meclis’te bazı cere- temelleri şöyle özetlenebilir. Bu üç ta- tili sisteme geçtiğimiz günden beri son kutlanacak. Kutlama programı bir altyapı kurduk. Daha uzun sü- ner.” Bu hadisin okunmasından sonra Cumhuriyet’in kuruluşunun en önem- yanlara karşı daima uyanık ve izleyi- sarı şöyledir: 70 yıl içinde Türkiye’yi yöneten siyasal Seyit Bey, halifeliğin şeriat açısından kapsamında, Fındıklı’daki üniver- re açık olmasını da sağlayacağız” li üç temel yasasıdır. İşte bu nedenle 3 ci bulunmak mecburiyeti beni çok üzü- 1) Urfa Milletvekili Şeyh Saffet iktidarların Aydınlanma devrimlerine sitenin Sedad Hakkı Eldem’in ta- dedi. Elçi, Edip Cansever’in yanı niteliklerini de sergileyen açıklamalar- Mart 1924 çok önemlidir. yor. (...) Halifeye saltanat hukuku ver- Efendi ve 53 arkadaşının tasarısı: iyi gözle baktıklarını söyleyemeyiz. da bulundu. Seyit Bey, fıkıh kitapların- sarımı doğrultusunda aslına dön- sıra önemli edebiyatçıların yolu- mek hevesinde bulunan mürtecilerin Halifeliğin kaldırılması ile Osmano- En önemlisi, Cumhuriyet devriminin dürülerek yenilenen merkez kü- nun MSGSÜ’den geçtiğine dikka- da “İmamın, peygamberin kabilesi olan ok partili sisteme geçtiğimiz Kenan Evren ve arkadaşlarının rinde çalışmıştır. retim birleştirilmedikçe aynı fi- Akla dayalı çağdaş eğitim için için girişimleri beni çok sinirlendi- ğulları soyundan olanların Türkiye dı- temel yasalarını delmek, işlevsiz bırak- Ç Kureyş’ten olması” gerektiğinin yazıl- tüphanesinin açılışı yapıldı. ti çekerek şunları söyledi: günden bugüne sağcı iktidar- koruması ve kollaması sonucu, Bugün Türkiye’de 1 milyonu aşan kirde, aynı zihniyette bireyler- Öğretim Birliği Yasası’nın kabul riyor.” (ABE, C.14, s.201) şına çıkarılması. mak isteyen güçlere karşı verilecek or- Kütüphanenin açılışına şair “Ahmet Hamdi Tanpınar, Ah- dığını da sözlerine ekledi. ların, ilk iş olarak neden Milli Eği- çıkardığı yasa ile imam hatip li- öğrenci imam hatip orta ve lise- den oluşan bir ulus yapmaya ola- edilmesiyle dine dayalı eğitim ve öğ- Atatürk, 1923’ün ocak ayında vatan- 2) Siirt Milletvekili Halil Hulki Efen- tak savaştır. Çünkü Türk Aydınlanma- Hilafetin kaldırılışı çok büyük bir tim Bakanlığı’nı üstlenmek iste- selerine 1983 yılında üniversite- sinde okumaktadır. nak aramak boş bir uğraş olmaz Edip Cansever’in oğlu Ömer Can- met Haşim ve Bedri Rahmi Eyü- retim kaldırılıyor, akla dayalı, ulu- daşlarla görüşmek için bir yurt gezisi- di ve 57 arkadaşının tasarısı: Şeriye sının temellerini değiştirmek isteyen- dikleri, dinin siyasete alet edile- lerin her bölümüne girme hak- Tekrar 3 Mart 1924’e dönersek, mıydı?” sever de katıldı. Cansever aile- boğlu gibi, burada bir zaman- devrimdi. Tüm dünyada büyük yankı- sal ve laik eğitim-öğretim başlıyordu. rek kullanılmasına yarayacak din- kının tanınması... İşte devrim Öğretim Birliği Yasası’nın ka- Atatürk’ün bu sözleri, dinin siya- ne çıktı. Toplantılarda halifeliğe ilişkin ve Evkaf Vekâleti ile Erkân-ı Harbiye-i lar yaratmıştı. ler giderek güçleniyorlar, örgütleniyor- si, kütüphaneye şairin kitapların- lar çok önemli isimlerin bulun- ci politikaları öne çıkarmak ama- yasalarını törpüleyen adımlar... bulünden sonra Mustafa Kemal sete alet edildiği asıl günümüzde Türk toplumu ortaçağ karanlığından dan bir kısmının yanı sıra kitaplı- duğunu görüyoruz. Bu mirastan olarak kendisine yöneltilen sorulara Umumiye Vekâleti’nin kaldırılması. Osmanlı Devleti’nde halifelik, sade- lar, iç ve dış destekçileri var... Ama ta- cıyla bu üç temel yasayı törpüle- Bugün AKP’nin de yapmak is- şunları söylemiştir: geçerliğini koruyor. kurtulmak için çağdaşlaşma yolunda ğı, masası, gözlüğü, bazı elyazısı izlerin yeni nesillerle buluşma- Mustafa Kemal, “halkın egemenliğine 3) Saruhan (Manisa) Milletveki- ce dinsel değil, dünyasal, günlük ya- rihin gidişi değiştirilemez. Akan su ter- mek ve delmek için neden gay- tediği, imam hatip okullarının “Uygar uluslar önünde saygın- Şimdi, bugünlere gelirsek, bu notları ve daktilosunu bağışladı. sı bizi de heyecanlandırıyor. İn- ileri adımlar atıyordu. hiç kimsenin” karışmasına izin veril- li Vasıf Çınar ve 57 arkadaşının tasa- şam ve devlet işleriyle ilgili bir makam- sine döndürülemez. Temel yasalar gü- ret gösterdikleri açıktır. alanlarının genişletilmesi ve lık kazanmak isteyen Türk ulu- verdiğimiz bilgiler çerçevesin- MSGSÜ Rektörü Prof. Dr. Han- şallah ileride Edip Cansever gi- Bu üç temel yasadan sonra devrim- meyeceğini belirtti. Halifelik makamı- rısı: Tevhid-i Tedrisat (Öğrenim Birli- dı. Halife, İslamda “devlet başkanı” de- cünü Atatürk’ten, Türk Aydınlanma- Alabildiğine çoğaltılan Kuran kendi eğitim alanlarının dışına su, çocuklarına vereceği eğiti- de neden imam hatip okullarının dan İnci Elçi, yaptığı açıklama- bi, gelecek yeni bağışlarla kök- ler ve dönüşümler birbirini izledi. Orta- nın sürdürülmesinin yararlı olup olma- ği) Yasası. mekti. Kurtuluş Savaşı’nda, işgalcilere sından alıyor. Bu tarihsel akıştır... Yü- kursları, alabildiğine çoğaltılan taşmasını sağlamaktır. Her ge- mi okul ve medrese namında bir- açılıp çoğaldığı, neden sağ ikti- da, kütüphaneyi ilk gördüğünde lü kurumumuza bir edebiyat doğu ve İslam coğrafyasında Türk Ay- yacağı üzerine sorulan sorulara: “Bütün Bu tasarıyı da Yunus Nadi, Celal Nuri ve emperyalistlere hizmet etmiş olan ce Türk ulusu bu akışı bilmekte ve iç- imam hatip liseleri, alabildiği- len sağcı iktidar bu üç temel birinden büsbütün başka iki çe- darların en önemli devrim yasası gerçekten üzüldüğünü belirterek müzesi kazandırabiliriz.” dınlanması gerçekleştirildi. Atatürk’ün İslam dünyasını tek bir noktadan yö- İleri, Kılıç Ali, Cevat Abbas, Şükrü Ka- bu ortaçağ kurumu, Cumhuriyet adı ve- ten içe sezinlemektedir. Önünde duru- ne çoğaltılan vakıf okulları, 1980 yasadan özellikle “Öğretim şit kuruma teslim etmeye hâlâ Eğitim Birliği Yasası’nı delik deşik önderliğinde, Türk Aydınlanması la- netmeye artık olanak bulunmadığını ve ya, Recep Peker, Hacim Muhittin Çarık- rilen çağdaş yönetim sistemiyle birlik- lamayacak olan da budur... askeri dikta rejiminin kurucusu Birliği Yasası’nı” delmek üze- katlanabilir miydi? Eğitim ve öğ- ettikleri daha iyi anlaşılır.