29 Mart 2024 Cuma English Abone Ol Giriş Yap

Katalog

Aylar
Günler
Sayfalar
CUMHURİYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 21 HAZİRAN 1990 V GKAZIM KARABEKIR ANLATIYOR Cumhuriyet ilan edilir, Mustafa Kemal Cumhurreisliğine seçilir, Ismet Paşa Başvekil olur: Karabekir, haberi 30 Ekim 1923'te alır "Erzurum mebuslan aramızı açacak... Erzurum'da beni vura- câklar." Karabekir, kendi kendine bu sorulan sorar. Erzurum milletve- killerinden yakınan M. Kemal Pa- şa'dır; Erzurum'da Karabekir'in vunılacağını söyleyen de lsmet Paşa. Kafasında kendi kendine bu so- rulan soran Karabekir, "Beynim- de bir simsek çakü; faJtaf kendi- mi bo şimşeğin tesirinde bırakamadım" diye yazar. Sonrasıru kendisinden dinleye- lim: "Çabnk topariandım ve kendi kendime: 'isle değil hesapia hal olunmabdır' dedim. tkâmetganıma getince gü- vendiğim Erznnım mebuslann- dan ve silah arkadaslanmdan bir kaçını çağırrhm. Ve onlara gecen bu hadisderin bilmediklerl safha- lannı anlattun: Şark harekatı hakkındaki nu- baberemizi okudonı. Celalettin Arif mesdesmde o zamaaki Erkâ- nı Harbiye Reisi olan lsmet Bey'e bu zatla M. Kemal Pasa'aın ara- sı n««ıl«tır diye sordugum şifreye aJdığım cevapU 'ryi olmadığını, öoce bana hücumla beni düşür- dukten sonra Erzurumlular van- tasıyla M. Kemal Paşa'yı da dü- sünnek istediklerini' bildirdigimi söyledim. HasbihaDerimizde M. Kemal Pasa'mn Fırka Komutaıuanmdan Haitt Beye sifre Be'CdalettİD Aıtf ile Karabekir'in arasuu aç' dedi- gini ve Erzurum'da ük gekttgi za- man Halit Beyle görüşntelerinde O'na 'seni de beni de tstanbnl hi- kttmeti istiyor. Bir gün Kânm bizi tevidf ederek gdnderebffir. Birbi- rimizi tutalım ve daima muhabe- re edeiim... icap ederse (..) yeri- ne sen gecersin' Uvsiyesini tesbit ettik. Enver Pasa'nu bazı arkadaşia- nyla Moskova'da "Halk Şuralar hükümeti" diye bir program bas- ünp Anadolu'ya soktugu zaman Erkftnı Harbiye Unmmi Reisi Fevzi Paşa'nın bunlann isyan q- kararağını, geürse Enver Paşa'nın tevidfi emrini bn arada Garp Cep- besi Komatam tsmet Pasa'nın 24.5.1921 şifresini ve cevabım okudum: "Enver Paşa'nın tslam Ihtilali Cemiyeti namıyla gizli bir teşki- latı genişleterek orduyu ele almak fikrini takip ettiği anlaşılıyor. Bunlar tabii şark ordumuzdan başlaılar.BLzim garp cephesinde- ki harekâtımız çok imtidat edebi- leceğinden (uzun süreceginden) Şarkta Ruslar dahi uzun müddet serbest kahrlar. Hasılı tttihatçüar, Ruslar, Erzunım'un mahıt müf- sitleri, her birisi başka maksat için ordumuza hücum edeceklerdir. Bu hücumlann kaffesine (hepsi- ne) mani olan yalnız sensin. Bina- enaleyh, muhacemat mütemerki- zen sana tevaccüh ediyor (saldın- lar sana yöndiyor). Açık tedbir ile hücumlardan endişe etmeyiz. Fa- kat ihanet ile hileye gelmekten en- dişe ederim. Kendine gayet sağ- lam bir muhit temin etraeli ve son derece müvesvis (kuşkucu, kurun- tulu) olmaJısın.." "Mevkiimin nezaketini tama- miyle takdir ederek muhitimi ve orduyu sağlam tutuyorum." Buniara ragmeu M. Kemal Pa- şa'mn tttihat ve Terakki merkezi nmumisinde azalık yapmıs bulu- nan Ardahan Mebusu Hilmi Bey'i bana haber vermeden Trabzon yoluyla Enver Paşa'ya gonder- mek istedigi Hilmi Bey'in de Trabzon'daki münasebetsizligin kaber alınsa bana itimatsızugın doğuracağı vebameti belirten şif- remi ve cevabım okudnm. Ve o günkü miilakatımda kendUerine hatirlatnğımı da söyledim. Mustafa Sophi olayı Uyuşmazlık konusu Ardahan Milletvekili Hilmi Bey'in Anka- ra'ya çektiğı telgrafur. Hilmi Bey, bu telgrafında Karabekir'den ya- kınır. Karabekir, M. Kemal Paşa'ya 23 Aralık 1921 gunü Kars'tan çek- tiği telgrafta "Istanbul büküme- ti eüyle yapümayan fenahklann ve anarşinin" birtakım kimseler- ce sahnelenmek istendiğınden ya- kınarak, "Kuvvetli birhükümet- le iş görnlecek bir zamanda En- verdlik devrine alet olmak iste- yenlerin nazanmda irfan ve enli- yeüeri ile tutamadıklan mevkile- ri çeteriUkle iktisaba çahsnkla- nnı" söyler ve M. Kemal Paşa'- dan "itimaduB tekrar rica" eder. M. Kemal Paşa, aralanndaki sevgi ve saygıdan söz eden ve Ka- rabekir'e istediği önlemi almakta serbest olduğunu bildiren telgraf çeker. Güven yeniden tazelenmiştir. Karabekir, Erzurum'da yakın çevresine bu çelişmeyi anlatır. Karabekir, amlannın bu bölü- münde M. Suphi olayınj da şöyle anlatır ve yorumlar: "..Elazığ Valisi Ali Galip'in (36) vurdurulması teşebbüstt, M. Suphi heyetinin Trabzon'da uğra- dığı feci akibet, sonra onun mü- rettibi olan Kahya'nın 8 Temmuz 1922'de öldürülmesi, arkasmdan da 'Herif Sıvas mahkemesinde be- raat kazanmıştı, bunu askerler dldurdü' diye orduya leke sürul- mesi ve 20 teramuzda Başkomu- tanlık müzakeresinde iş Büyük Millet Meclisi'nin el koyarak üç mebus göndermeleri ve işi bu ka- naldan orduya dolayısıyla da ba- Cumhuriyet, "Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun Bazı MevaddıniD Tavzihan Tadiline Dair Kanun" ile 29 Ekim 1923 tarihiode ilan edilmişti. Mustafa Kemal Paşa 158 oyla cumhurbaşkanı secilmisti. K.arabekir Erzurum ve Kars'ta halkla konuşur, onlarm dertlerini dinler. Halka İstiklal Savaşı'nı anlatır, halktah da büyük ilgi görür. 'Bana her yerde büyük saygı ve sevgi gösteriyorlardı. (...) Gazi'ye aleyhtarlık apaçık görülüyordu. Mustafa Kemal'le ilgili endişeli olanlan teskin etmeye, aleyhtarlığı gidermeye çahşıyordum. K.âzım Karabekir, cumhuriyetin ilan edildiği gün Trabzon'da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti yöneticileri ile konuşmaktadır. Cemiyet yöneticileri Mustafa Kemal Paşa'yı eleştirirler, Kâzım Paşa'dan bu gidişe 'dur' demesini isterler. Fethi Okyar kabinesi çekilmiş, Karabekir de ordu müfettişliğine atanmıştır. Karabekir Trabzonlulan yatıştırmaya çalışır. Trabzonlulara İsmet Paşa'nın başbakan olacağını sandığını, İsmet Paşa ile olan 'çok eski ve samimi hukuku dolayısıyla hürriyet ve hâkimiyet-i miüiyemizin masum kalacağı' umudunda olduğunu anlatır. Vatan gazetesinin 30 Ekim 1923 tarihli sayısı, Cumhuriyet'in ila- nını, Reisicumhurluga Mustafa Kemal'in, Başvekillige tsmet Pa- şa'nın getirildiğini haber veriyor. \ fLP \W ekim sabahı, Kâzım Karabekir Trabzon'dadır. Bahriye Müfrezesi Komutanı, Karabekir'e Ankara'dan açık bir telgrafın geldiğini, bu telgrafta cumhuriyetin ilan olunduğunu, bu nedenle yüz pare top atılmasının istendiğüıi bildirir. Karabekir, 'Vali ile görüşüp emir veririm' der. Vali Hazım Bey haberi şaşkınlıkla karşılar. Mm.âzım Karabekir anılarında cumhuriyet ilanma ilişkin duygu ve gözlemlerini şöyle anlatıyor: Ben hem mebus ve hem de bir ordu kumandanı olduğum halde, bana da kimse bir şey bildirmemişti. Bu vaziyet haklı olarak halkı da orduyu da telaş ve endişeye düşürdü! Resmi tebligat iki gün sonra yapılır. Kâzım Karabekir, Mustafa Kemal'in Cumhurreisliğine, İsmet Paşa'mn da Başvekillige getirilmesi konusunda da şunları yazar: 'Cumhuriyet ilanı ile artık hilafet ve saltanat mefkûresine son verildiğini görerek her iki habere de çok sevindim.» na tevcih etmek istemeleri, fakat sonra bu işi Ankara'dan gönde- rüen Osman Ağa'nın adamlan ta- rafuıdan yapıldığinın oıtaya çıkı- şı... Bunu çıkaran Trabzon mebu- su Ali Şükrü Bey'in boğuluşu, Os- man Ağa ve bazı adamlaruun öl- durülüşü hep bir sineraa şeridi gi- bi önümden geçti. Sıra bugünkü mütaJaalara gel- di. Bana ne söylediler, ben ne ce- vaplar verdim, aynen söyledim." Paşa, kuşkulanmaya başla- nuştır. Karabekir, çevresindekilere şu sorulan açıkça sorar: " — Kimlerdir benim M. Kemal Paşa ile aramızı açacaklar? — Ve kimdir beni Erzurum'da vuracak? Kâzım Karabekir, kararını ver- miştir: Artık Erzurum'da kalma- yacaktır. Neydi Karabekir'e böyle bir ka- rar aldıran nedenler? " 1 - Mecliste bir düriye bilhas- sa Şark rnebuslan aleyhirae tah- rik olunmuştur. 2- Orduda bazı madunlanm (asifauım) ve bu arada bflnassa fır- ka komutanı Halit Paşa (37) aley- nime tevdii olunmuştur. 3- Medis vasıtasryla Trabzon'- daki Kahya'nın katli hadised ba- na istinada çalışünuştır. 4- Son seferde Trabzon'da bn- Innuşumdan endişe edtterek Erzn- rum mebusu Asım Bey Erzn- mm'a gönderilmiş ve benim va- ziyet alarak memlekette ikilik ya- pacagımdan korlndarak Kolorda KomuUn Vekili Ruştii Paşa (38) ve Erzurumlular aleyhime teşvik edilmek istenmiştir. 5- Ben, şarktan Ankan'ya ge- lirken Kastamonu'da beni öMür- mek üzere bir fedai gönderilmiş - bu adam Ankara'dan geJen bir Tnrkinr - kendisinin bir Ermeni oidnğo ve bir Amerikan torpido- su ile tnebolu civarına çıkanldıfı ögrenilmiştir. Misafir kaldıgım konakta abdeshanede yakalanıa- ca rezalet ortaya çıknuş ve örtbas edUmiştir. 6- 'Karabekir'e it>m«rfımtT y o k ' diyerek beni yakın mnhitiyle bir dürziıye takip ettirinşim. Bn ise memur edfleolerin başında mebus ve asker İhsan Bey (Bahriye vekil- bgi de yapan) (39) buhınuyormus. 7- Otuz kisi Gazi'nin etrafında toplanmış. Teşkilatı esasiye ne de- nek? Gazi istedigini yapar diyor- larmış. 8- Bugunkii vaziyette Gazi 'Er- zurum'da Karabekir'i istemeyiz' diye bir telgraf çektirmeye çalışı- yormoş (...) Bu konuşmalar, söylentiler kuşkularla sarmalanır. Erzurum- lular Karabekir'e güvence verir- ler: "Sana uzanacak eli onu uzata- caklan da 24 saat içinde Erzurum- lular çıkanr ve yok eder." Karabekir, Erzurum ve Kars'- ta halka konuşur; onların dertle- rini dinler. Halka İstiklal Savaşı- nı anlatır. Halktan da büyuk ilgi görür. 'Bana ner yerde büyük sevgi ve saygı gösteriyorlardı. (..ISahifler- de apaçık Gazi'ye aleyhtarhk da görulüyordu. Erzurum'da ise kongre aralanndan başlayarak vaziyeri bilenler ve zaferden son- ra kongre azasının bile meclise ahnmadıgım görenler (..) çok kö- ru surelle aleyhtarügını yapıyor- lardı. Ben, Gazi'nin hilafet ve salta- nan almak mesdesinin benüz Anadolu'ya yayıldıgını sanıyor ve heyeti ilmiye huzurundaki agır te- cavüzune bakarak eski mefkûre- sine dönecefini biç sanmıyordum. BunuD için de bu endişeyi goste- renfcri teskin ve aleyhtarhgı gider- meye calışıyordum." Tam bu sırada Selahattin Adil Paşa'dan (40) Karabekir'e bir telgraf gelir. Selahattin Adil Pa- şa, M. Kemal Paşa'nın "Hilafet ve saltanatı almak için" girişim- lerde bulunduğunu bildirmekte- dir. Karabekir, 16 Ekim 1923 gıi- nü Fevzi Paşa'ya bir telgraf çeke- rek hukumet karşıtı dedikodular- dan söz eder. Fevzi Paşa bu dedikodulann kimler tarafından çıkanldıgmı so- rar. Karabekir, 21 Ekim 1923 günü Fevzi Paşa'ya şu yanıtı gönderir: "Seyahat ettigim Orta Anado- hı ve bilhassa sahflkrde yapdmak- ta olan propagandalar dogrudan dognıya Gazi Hazretleri'nin şa- hıstanna mütevecihtir. Dedikodu- nnn esasun Gazi Paşa'nın Medis- te her emrine amade muayyen bir zumreye istinaden milli iradeyi bazice ederek mutesakinıane ida- resi (mili iradeye karşı baskıa yö- netim kararmk) rivayetleri teşkil ediyor. Trabzon'a geldiğini vakit cumhuriyet şekiİBin kabul edil- mek üzere olduğunu gazeteler yazdı. Bu havadis dedikodulann artmasına mucip oldu. Büyük Millet Mecttai şekli hü- köroetinin TürkliğÜH ibda etdgi (jaratügı) en güzei tarzı idare oJ- duğu muşanineleyh (aufauı) tara- fından beyan ediMrken... İdare şeklhniz git gide Avrnpa camha- riyetlerinden farkau bir şekfl ala- cağını söyleneieri garip bir tezat teşkil ett^i söyleomeye basiaııdı. Ve bir hükümdar k a n u a buıaa hanedanuu saltanat otaana gfiri mnnakaşalar oinyor. Bn kabü de- dikodniar Kars'ta dahi sayidir. Trabzon'da çıkan nüzahi Kahka- ha gazetesinin 4 Ekna 1923 tarihU nushası bu noktadan pck •^•»^T görülmeye layıkür. GazeteJeri* son günlerdeU tenkidadı ba bn- tün dedikodnbui artornuktadır. A n ederim. Kahkaha gazetesindeki (41) re- sim, MUleti de Millet Mecnsini de hükümeti de hep Gazi şekünde gösterilerek artık o ne istene ya- pacak, iUt tarafı knkla gibi oyna- blacak fikrini tasvir edlyordu." Kâzım Karabekir, cumhuriye- tin ilan edildiği gün Trabzon'da Müdafai Hukuk Cemiyeti yöne- ticileri ile konuşmaktadır. Trab- zon Müdafai Hukuk Cemiyeti yö- neticileri, M. Kemal Paşa'yı eleş- tirip, Kâzım Paşa'dan bu gidişe "an" demesini isterler. Fethi Okyar kabinesi çekilmiş, Karabekir de Birind Ordu Mflfet- tişliği'ne atanmıştır. Karabekir, Trabzonlulan yatıştırmaya çalışır. Trabzonlulara tsmet Paşa'nın başbakan olacağını sandığını, ls- met Paşa ile olan "çok eski ve sa- mimi hukukn dolayısıyla horriyet ve UkbBİyei millrvenizui m a s u kalacağı" umudunda olduğunu anlatır. Cnmhuriyetiıı ilanı 30 ekim sabahı, Bahriye Müf- rezesi Komutanı Kâzım Karabe- kir'e Ankara'dan açık bir telgra- fın geldiğini bu telgrafta cumhu- riyetİBİlan olunduğunu, bu ne- denle yüz pare top atılmasının is- tendiğini bildirir. Karabekir "Vali ue görusiıp »- ze emir veririm" der. Vali Hazım Bey (Tepeytran) haberi şaşkıniıkla karşılar. Vali- nin cumhuriyet ilanından haberi yoktur. Karabekir, hem şaşırmış hem lunlmıştır. Bu duygulannı şöyle dile getirir: "Bca hem mebos ve hen de bir ordu kumandanı oldağam halde bana da kimse Mrjey büdirme- mişti. Bu vaziyet hath b1â7ak~nal- kı da orduyu da telaş ve endişeye dnsnrdü. Daha dün ynreklerine ferahhk verdiğim zatlar benden bn şeklin manasını sonıyoriardı. Bu vaziyette tabii cumhuriyetin ilanını ertesi gunü dahi kutlaya- madık. Bn gün Kars'ın zabO yıl- ddaümü Snltamn Mektebi mey- damnda asker, halk ve mektep ço- cnklanyla biriikte kutladık. Karabekir, Fevzi Paşa'ya telg- raf çekerek "eihaU mülkiyeye ve askeriyyeye" cumhuriyetin ilan edildiğini bildiren bir buyruk gel- mediğini yazıyor. Ertesi gun buyruk geüyor. "31 ekim sabahı ajanslarla be- raber vflayetc de tebügat geMigin' den top atılmasına emir verdim. Hükümet avrasunda resmi bir sn- rette kntladık. Beiediye reisi vali beye, 'Aksi natuk söyleyecekler de olabilir. Bnnun için biç nuruk söylenmese münasip olur' demiş. Hazım Bey de muvaffık buimus. Yalnız bir dua oknndu. Mülki ve askeri beyeder, mektep çocnk- hm, bir bomk asker pek az da hal- kın Ueri geienleri buiaada. Ajans şu malumatı bildiriyor- dn: M. Kemal Paşa reisicumhnrol- muş; lsmet Paşa'yı basvekH tayin etmiş. Kabiney-i itimadda 160 mebus bulunmns ve mattefikan itimat reyi vermişler. tsmet Paşa'nın başvekillige ge- tuilecegini biliyordum. Cnmhari- yet Danı Ue arbk hilafet ve salta- nat mefkûresine son verildiğini görerek her Ud habere de sevin- dim. Çünkü artık hakimiyeti mil- liye devam edecek ve diktatöriü- ğe meydan verilmeyeceğini nmdnm. Bn duygulanmı şn tebrik telg- railanna da yazdım: Türkiye Cumhuriyeti Reisi Ga- zi Mnstafa Kemal Paşa Hazret- leri'ne Trabzon 31.10.1923 Hakimiyeti miBiyenin manai tammı telakki edilebUecek Cum- huriyeümizin nedp miUetimiz haklanda saadetler getirmesini te- menni eder; cumburriyasetimzi tebrik ve cenabı haktan mnvaffa- kiyetter dilerim efendim. Kazım Karabekir Başvekil lsmet Paşa Hazret- leri'ne Milletin bUakaydnsart hakimi- yeti telakki edilebUecek olan CumhBriyetinüzin ilk başveküini tebrik ve mnvaffakiyetlerini dilerim. Kazım Karabekir tsmet Paşa'mn cevabı pek sa- mimi olarmk şoyle idi: Kazım Karabekir Pasa Hazret- leri'ne Tebrikab devletierine ruboman bntfin samimiyeti 0e ara şükran eder ve mnvaffakiyeii cenleierhün temadi ve tevaUsini dilerim. lsmet M. Kemal Paşa, Trabzon'a çc- kflmiş diğer tebrikJere verdigi sat- hi cevabın bir soretini de bana yaznuşü. Yaruı: Istanbal'a d«nitftt (36) - Damat Ferit Pasa tarafından Sıvas Kongresi'nı baap M. Kemal Pa- şa'yı tutuklamak ile görevlendirüen Harptıt Valisi. Kunnay Albay Ali Galip. Malatya'- da Bedırhanı adı ile bıhnen Kürt aşi- retınden Kamuran, Celalet. Halil ve Cemü Beyler de Ingflız Binbaşı Nod ile Malatya'da buluşurlar. M. Kemal Paşa'nın da karşı önlemleri alması üzerine, AU Galip, Binbası Nbel ve Be- dirhanı aşireti temsDcüeri kacarlar. Ali Galip, Kurtulu$ Savası'ndan sonra Adapazan Askeri Mahkeme- si'nde yargılannııs ve aklanmıştır. 150'hkler listesine konularak yurtdı- jına surulmüs, 1932 yılında Roman- ya'da ötmûstür. Feyzioglu, lnkilap Ta- rihi, cilt 1, s: 105. (37) - Halit Pasa (Karsıalan). Deü Haüt P»ş« diye bflinen Halit Pasa 3 Şubat 1923 günü TBMM'nde Ali Çe- tinkaya (Kel Ali) tarafından öldürül- dü. TBMM, zabıt cendesı, Cüt 13, D: 2,1: 2 B: 46. 3.2.1924 s: 121 - 122, ay- nca 50. birleşim. s: 217 vd; Kandemir, Feridun, Siyaa Cinayetler, 1955, s: 62: Kutay Cemal, Halit Paşa AU Çetinka- ya vuru$ması, Ist. s: 53) (38) - RüstO Pasa, 1873 yümda doğ- du. Kafkas tumeni ve 15. Kolordu Ko- mutan Vekühği yaptı, ikinci meclise Erzurum Milletvekili olarak girdi. 1926 yılında lzmir suikastına kanstı- ğı gerekçesıyle İstiklal Mahkemesi ka- ranyla idam edüdi. 09) - İhsan Bey (Eryavuz) - "Top- ça Usaa Bcv" diye de bilinir. 1873'te dogdu. İstiklal Mahkemesi Baskanh- ğı ve Bahriya Bakanlığı yaptı. Yavuz gemisiyle ilgili bir yolsuzluk nedeniy- le mahkûm oldu. 1947 yılında öldü. (40) - Çeşitli savaşlara lcatıldı. Kur- tulu$ Savası'nda Adana Cephesi Ko- mutanlıgı yaptı. Milli Savunma Ba- kanhgı MOstesarhğı görevinde bulun- du. 1%1 yılında öldü. (41) - M. Kemal, 19 Eylül 1924 gü- nü tçişleri Bakanhğı'na gSnderdiği giz- li yazı ile Trabzon'da çıkan "B'aMrıaM" gazetesinin kapatıiması- nı istenûstir. ' Trabzon'da Kahkaha namında bir mizah gazetesini çıkaranlar bolsevik- tir. Orada kımseye bir şey demedün. Fakat bidare edenlerin gafleti... Uy- ku balindekr. Alakadar olunuz; yghifiirftt yapınız.; Bu gazeteyi çıkaranlan rabcr gazetenin çıkmamasını temin ediniz." Nazmi Nafi tarafından çıkanlan Kahkaha 9 Mart 1925 tarihinde hükü- metçe kapatümıştır. Tuncay Mete, Eski Sol Üzarine Yeni BügUer, Belge Yay. 1982, s: 346. Kaakaha Ue biriikte Trabzon'da' "tıtikbal" ile tzmir'de çıkan "Scda- yı Hak" ve Istanbul'dakı "Prcssc da Soir" gazeteleri de kapatümısu. Yal- man Ahmet Emin, GOrdüklerim ve Geçirdüklerim, cilt 3, s: 164.
Abone Ol Giriş Yap
Anasayfa Abonelik Paketleri Yayınlar Yardım İletişim English
x
Aşağıdaki yayınlardan bul
Tümünü seç
|
Tümünü temizle
Aşağıdaki tarih aralığında yayınlanmış makaleleri bul
Aşağıdaki yöntemler yoluyla kelimeleri içeren makaleleri bul
ve ve
ve ve
Temizle