Katalog

CUMHURİYET/6 DÎZİ-RÖPORTAJ EAZIMKâ EKIR ANLATIYOR 11 HAZÎRAN 1990 R M U M C U Gazete sütunlarında başlayan tartışma sonrası, Mustafa Kemal-Kâzım Karabekir ayrılığı iyice netleşir Paşalararası'millimücadele'tki arkadaşın yolları cumhuri- yetin kuruluş yülarında ayrılmış- tı. Kamuoyu önundeki açık tartış- mada Siirt MilletvelriJi Mahmut Bey'in sahibi olduğu Milliyet Ga- zetesi'nin 27 Nisan 1933 günlü sa- yısında "Ankanüının Defteri" kö- şesinde "MflBd" imzasıyla yayım- lanan "Tek Cepbeye sadakat böyle mi olur?" başlıklı yazıyla başla- miştı. "MHHd" imzalı yazılan yazan Atatürk'ün kendisi mıydi? Belki kendisiydi; kendisi olma- sa bile bu yazılar kendisinin bil- gisi altında ve kendısine çok ya- kın kimselerce yazılıyordu. Belki Mazhar Bey, belki de Fa- lih Rıfkı (AUy). "Tek cepheye sadakat bdyle mi ol«r?" başlıklı yazıda Celalettin •Arif Bey ile Hüseyin Avni Bey'ın (7) 1920 yılı kasım ayında Erzu- rum'a giderek Erzunıra'da "ordu ambarlannda sulistimal yapıldı- ğuu" ileri sUrdüğü ve Vali Kâzım Paşa'nın (Kâzım Dirik) görevden .alınmasını istedigi, Kâzım Kara- bekir Paşa'nın önce Celalettin Arif Bey'in önerisi doğrultusun- da hareket ettiği, sonra da bu öne- rilere karşı çıktığı yazılıyordu. "MilBd" ertesi gün de Karabe- kir Paşa'nın, bu olaylar sırasmda Mustafa Kemal Paşa'ya çektiğı şifrede "Celalettin Arif Bey'i, da- ha Ankara'dayken kulah kapmak Isteyen bazı adamlarla anlaşarak bn tertibi yapmış; Hıiseyin Avni Bey, Erznrnm Valisi olacak, o da şark vilgyetlerinin umuırıi valisi.. Herhalde Celalettin Arif Bey ya bir oyuocak olarak oynaülıyor ya kendisi bir şey yapmak istiyor" de- diğıni de yazar. "Millici", Kâzım Karabekir Pa- şa'nın "tek cephede birlik" stra- tejisine pek ayak uydurmadığmı üstü kapalı biçimde de olsa ileri sürmekteydi. Mustafa Kemal-Karabekir tar- tışması bu noktadan sonra aiev- lenir. Karabekir'in yanıtı Karabekir Paşa'nın bu yazılara karşı gönderdiği yanıt S Mayıs 1933 gunkü Milliyet gazetesinde yayımlanır. »-.Jartışmanın can alıcı noktala- 'nndan birt Anadolu'ya geçrne du- fcüncesinin nasıl oluştuğuydu. , Karabekir, bu konuyu yanıtla- nnda şöyle anlatıyordu: .- "Ben, dafas mötarekenin baş- langıcında istikbalimizin ancak milli bir kuvvetle kurtarılabi- lecegini, bunun da Erzurum'da ya- pılacak milli bir teşekkulle mtim- kun olabileceğini, birçok zatlara ve bu meyanda Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'ne de Şişli'deki evinde bizzat soylemiş ve kendile- rini şarka davet etmiştim." Karabekir Paşa, ilk mektubun- da şunlan yazar: "..Mustafa Kemal Paşa Hazret- leri henuz lstanbul'da iken ben şarkta işe başlamış ve Erzurum Kongresi'yle milli nuve>i hazıria- mışüın. Iki boçuk ay sonra Erzurum'a |eten Mastafa Kemal Paşa Haz- retleri ile tekliflerimle tekiden (sağlamlaşbrarak) mutabık kalnuş ve bu suretle ben şarkta, kendile- ri de garptaki siyaset \e hareketi idare etmeyi milli planımız olarak tespil etmiştik." (...) Ankara'da Millet Meclisi açılıncaya kadar bu fikirde bulu- nan Mustafa Kemal Paşa Hazret- leri bundan sonra nedense bu fi- kirlerinden sarfı nazar ettiler. Celalettin Arif Bey'in getirdiği malumata göre şarktaki knrtan- a vazifemden mahrum edilecek- tim. Bturan, milli felaketin baslan- gıa olacagı haklandaki kanaatım ise degişmemişti. bunu Celalettin Arif Bey'e anlattım. Tasavvur olu- nan umumi valilige benim degil kendisinin tayininin muvafık ola- cagı fikrini o da kabnl etti. lekUfimden sonra Mustafa Ke- mal Paşa Hazretleri'nden aldıgun şifrede Celalettin Arif Bey'in 'Ko- lordu ambarlannda suistimal var* diye Kolordu Komutan Veküi Ma- nastırlı Kâzım Bey'e hucumunu ögrendim. Celalettin Arif Bey'e si- lah ambarlannı gezdirdim ve ha- tasını gösterdim." Kâzıra Karabekir, yanıtında, M.Kemal ile Celalettin Arif B;y- İn aralarının iyi olmadığını TBMM Ikinci Başkanı Celalettin Arif Bey'in, Meclis aracılığı ile ön- ce kendisinin sonra da Erzurum halkı aracılığı ile de Mustafa Ke- mal'in düşürîlleceğini öğrendiğini, buna göre önlemler aldığını da bildiriyor. Karabekir, 5 Mayıs 1933 günlu yanıtını şöyle noktalar: "Milli istiklalimizi kurtarmak tçin canla başla ugraşanlann bu hizmetierini yazmayabilirsiniz; fa- kat bari bunlan borçlu çıkarma- yıaız." Bu tarihten sonra "Millici" ile Kâzım Karabekir Paşa arasında sert tartışmalar surer. 6 Mayıs 1933 tarihlı "Ankara- lının Defteri"nde şu satırlar yazı- lır: "Hayatta en kolay şey insamn büyiık iddialarda bulunmasıdır; kendi nefsine ve işlerine, oldugun- dan fazla kıymet vermesidir; her muspet rolunun, lesirinin muhim olduğunu söylemesidir. Fakat bunlar kadar kolay olmayan bir K• maratıbefdr- Atatürk tartışması 1933 yılında kamuoyuna yansır. Müliyet gazetesinde 'Millici'takma adıyla • çıkan yazılarda, Kâzım karabekir'in, Kurtuluş Savaşı sırasmda tek cephede birlik 1 stratejisine ayak uyduramadığı öne sürûlür. Sonraki günlerde Karabekir'in yanıtları üzerine tartışma atevlenir. Karabekir: Yıldırım Ordulan Grubu'nun lağvı üzerine açıkta kalmış olân Mirliva Mustafa Kemâl Paşa Hazretleri'ni ziyâret ettim. Bu ziyaret sebeplerinden biri deonu, İstanbul'da kalıp kabineye girmek hususundaki arzusundan vazgeçirmek gayesine yönelikti. Atatürk:Bu mektubu yazan üzerinde, akıl doktorlarının dikkat nazarını celbederim. Hayat AnsiUopedm 31 Unııskn 2 Kâzım Karabekir Paşa son 5 JîJdîalarile nedemek istivor? Gazi Hz. nin Son Hftİiseye Dair Kttrtufaf cidalinde: Mayıs ayının sonlarınadoğru, tartışma daha da şiddetienir karşılıklı olarak çeşitii belgeler gösterilir, çeşitii kişilerin konuyla ilgili yorumları ve tanıklıklan birbirini izler. Karabekir'in köşkü 4 haziran gecesi basılır... şey var ki bunlann şahitlerie, ve- sikalarla teyit edilmesidir." "Millici" bu savını kamtlamak için belge de sunar. Belge sunma- dan önce de şu açıklamayı yapar: "Herkes bilir ki Gazi Mustafa Kemal Hazretleri; Anadolu'ya geçmeden ewel lstanbul'da aylar- ca uğraştı; pek çok temaslar yap- tı. Yerli ve yabancı birçok adam- la göriiştu; halkın, halk içinde ya- şayanlann, iş başında olanlann te- mayuUerini araştırdı, taşıdıgı em- niyel ve itimada gore herkese de- rece derece açüdı. Anadolu'da açacağj mucadelede kendilerine kimlerin yardım edebileceğini, ls- tanbul'da kalabilenlerden hangi- lerine bel bağlayabilecegini anla- ma>a calı^tı. Butun bu zevat ara- sında, hatta hepsinden ev\el. Ana- dolu'da bir kolordunun başında bulunan Kâzım Karabekir Hazret- leri gibi aynı zamanda yakından tamdığı bir kumandanla goruşme- sinden, anlaşmasından tabii bir şey olur mu?" "Millici", şu kanıdaydı: 'Anadolu'da milli kuv\etlerin nuvesini hazırladım' diyen Kâzım Karabekir Paşa, pekâlâ bilirler ki kurtuluş sayesiyle teşekkul eden her cemiyet, hatta bu gaye için sa- \-aşmayı goze alan ber vataodaş mitli davanın müdafaası için ib- rnal edilmez bir kuvveiti. Bu ba- kımdan Erzuramda kunılan 'Vi- layeti Şarkiye Mudafaai Hukuk Cemiyeti'nden istifade etmek U- bü idi. Fakat, daha ziyade maballi Kâzım Karabekir Pş*nw isimiz di^ mektubu I 933 iâtçeti Büyük Reis M Bu mektubu yazan ü~ torlannın dikkatnazf Anlmn 7 IİA.) — TmnıJti Btkimlt U :ım Kmm SrUr UtBki )m- lilt btr mnktubm ItHft tlUtl mdim • :mm*nlıml, oijJt«ji aiaa U MMıt kmt kmirn B*4muh<ırrtrımıı fml.h SJIa Bn Ktmtumkur Hı. mtm miM,^mnm U* ÎİZn- Kontenjan kal y dava onu küçük i l nde Mustafa Kemal mi, Kâzım Karabekir mi? : kaUkati [esikalar kar •"¥« iddiası! Grupu Inunan taetPas.Be kfebfcirl S5£^=i I*T»*".' , <-*" I ^r*=*' Ps35t—-~ rsa . , ^ ^ ^ ^ ^ T ^ T ..***— **• | l . , k . - . l . . _ 4 , ıuk«y^ «ermrk KnnİZÜT HÎ, ,.far* (Mlrrı i «r ,A Blhn Millî mücadeleye dair i~ bir münakaşa ^ Kâzım Karabekir Pışarun bir mektubüe M " ^ ona ver.loo cevap ^"'^ k— Vesikalar karşısında boş iddialar H r: Ermenistan taarruzunu iEî" da Gazi emretmiştir £ Ölen bir Türk zabiti | § mezarından haykırıyor Iki muhim ve reuni vesika Kâzım Karabekir ~™ ibtiyaç ve sebeplerie kurulmuş olan bu teşkilat - Karabekir Paşa- nın sandıgı gibi-memkketi kurtar- maya kafi getemezdi." "Millici" daha sonra Mustafa Kemal Paşa'nın butün yurdu kap- sayan orgütler kurmaya başladı- ğını, Erzurum ve Sıvas Kongrele- rinın bu amaçla toplandığını ya- zıyor \e Karabekir'i şöyle eleştiri- \ordu: "— 'Şark vilayetlerinde mutla- ka ben kalmalı idim; burada baş- kası rnuvaffak olamazdı. Halkın bana itimadı vardı' diyen mnhte- rcra Karabekir Paşa, baüriariar ki Gazi Mustafa Kemal'in Sıvas'a ve ondan sonra da Ankara'ya gitme- je karar vermesi, kendilerini faz- la telaşa diışurmuş, ciddi endişe- lerini mucip olmuştu. Karabekir Paşa'nın o vmldtki goninuse ve du- şunuşune nazaran Mustafa Kemal Paşa'nın şark havalisinden uzak- laşması, buradaki teşkilatın zayıf- lamasına sebep olabilirdi." "Ankaralımn Defteri" yazan, yazdıklarını kamtlamak için bir de belge sunuyordu. Belge, Karabe- kir'in Mustafa Kemal'e çektiği şu telgraftı: "Kuvayi Müliyeyi temsil eden yuksek heyetin değil Ankara'ya, hatta Sıvas'ın batısına bile geçme- mesi düşuncesindeyim." Kâzım Karabekir, bu yayımları 11 Mayıs 1933 tarihinde yanıtlar. Karabekir Paşa, ulusal dava için "tek cephenin kurulmasına ve yaşamasına" nasıl hizmet ettiğini anlatırken belgeler de sunar. Bu belgelerden biri Mustafa Ke- mal'in "3. Ordu Mufettişi Fahri Yaveri Hazreti Şehriyari Miriiva" imzasıyla 15. Kolordu Komutanı "Karabekir Paşa'ya çektiği 11 Ha- ziran 1919 tarihli şifredir. Mustafa Kemal bu şifrede şun- ları söyler: "Vermiş oldugum kararın mil- letin hukuk ve istiklalini tayin uğ- runda millet ile çahşmaktan iba- ret bulunduğunu zab biraderleri- ne «vel ve ahar arzetmiştim. Bu sa>e, milletin sinesine iltica ederek vazifei namus ve vicdanı ifaya fe- dakârane devam etmeyi amirdir. Emsalimiz verhile, tngilizlere esir olmak flzere Istanbul'a gitmekte mazunım. Vaziyeti vataniyeme de- vam edebilmekliğim bitıabi zati âlıniz gibi aynı fikir ve kanaatte bulunan kardeşlerimin de herhal- de yardımlanna baglıdır." Karabekir Paşa'nın sunduğu bir başka belge Mustafa Kemal Paşa ile Rauf Bey'in (Orbay) tutuklan- malanm isteyen Istanbul hukume- tine gonderdigi 1 Ağustos 1919 gun \e 2733 sayılı şıfreydi. Bu şifrede Kâzım Karabekir Pa- şa, "Hukumetin karar ve siyase- tini bilemiyorsam da Erzurum'da bulunan Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey'in hareket ve davranış- lannda vatan ve milletin variığı ve çıkariarına hiçbir hal ve hareketi olmadığını goruyonım" der ve tu- tuklama emrini yerine getirmeye- Pajanm ak»i iddiamu cerhedıyor ceğini bildirir. Karabekir Paşa, aynı yanıtında 5 Ağustos 1919 tarihinde Harbi- ye Nezareti'ne gonderdigi bir baş- ka şifrede de "yegâne çarenin an- cak Meclisi MUli'nin toplanması" olduğunu yazdığını da açıklamış- tır. Kâzım Karabekir, mektubunu şöyle bitırir: "lstiklâl harbinin esranna vakıf olmayanlann işi kolayca kavrama- sı mumkun degildir. Bunun için hadiselerin tahlilinde yanlış göriiş- lerie hakkımda şu ve bu iltifatlar- da acele ba> uroJmasm. Bunlann cevabından sonra ibzal (bol bol harcamak) buyunüsun efendim." Tartışma sert polemiklere do- nüşmüştü. 9 Mayıs 1933 günkü "Ankara- lımn Defteri" şu manşetle çıkar: "Kâzım Karabekir Paşa, en ka- ranlık gunde dervişane bir tevek- külle vatan davasını ynnda bırak- mayı bile düşunmuştu." Yazıda, Karabekir'in Mustafa Kemal'e Erzurum'dan gonderdigi bir telgrafından söz edilir. Telgraf şöyledir: "İstanbul'da Meclisi MiUi'de ta- hassül eden (sonuçlanan) cereya- na karşı heyeti milliyenin ve Ku- vayı Milliye'nin makûs (ters) ve miıtehakkim bir vaziyet almasım dogru bulmuyorum. (..)-Yalnız Heyeti Temsiliye bu işin içinden kârlı çıkmak ve işin mesuUyetini takdir keyfiyetini Meclisi MiUi'nin ubdeyi namus ve hamijetine bı- rakjnayı mıitalaa ediyorum. (..) Heyet-i temsiliyenin artık Meclisi MiDiye tevdii mukkedderat ederek dağılmasını ve mevkii faaliyetten çekilmesini yazar ve bir de teşek- kiir eder.. "Millici", bu telgrafı şöyle yo- nımlar: "Mahlerem Karabekir Paşa'nın en buhranlı, en aazik vaziyetler karşısında karar ve tedbir namı- na neler dusundugunu bu yazısın- dan anlayanlar.. iddialan hakkın- da da kolay kolay bükümlerini ve- rebilirier. Paşa hazrederinin o ka- dar emekk, ölümlerie goz goze ge- lerek vucude getirilmiş bulunan Kuvayi Milliye'nin yıkılması teb- likesine karşı buyurdugu tedbirier (Heyeti Temsiliyenin tstanbul- daki Meclisi Milliye tevdii mukad- derat ederek dagüması) 'Vaziyet ve hareketi müstakbe- letniz için zuhurata tabi kılmması' gibi dervişane bir tevekkulden ib- ret oluyorf' Ankara Defteri'nde 13 mayıs günü Karabekir'in Erzurum Kongresi'nin hazırlıklannda bu- lunmadığını, kongrenin toplan- masına güçlük çıkardığı ileri sü- rülüyordu. Tartışmalar devam ediyor; ge- rek Millici, gerek Karabekir, art arda sunduklan belgeler ile birbir- lerini suçluyorlar. Karabekir Paşa, 3. mektubun- da Mustafa Kemal'i Şişli'deki evın de niçin ziyaret ettiğini şöyle açık- hyordu: nnlan (»!•>>• ' "..Vıldırım ordulannın grubu- nun lağ>ı üzerine açıkta kalmış olan Mirliva Mustafa Kemal Pa- şa Hazretleri'ni ziyaret ettim. Bu ziyaret sebeplerinden biri de mii- şanınileyhi (anılan kişiyi) İstan- bul'da kalıp kabineye girmek hu- susundaki arzulanndan sarfi na- zar ettirmek gayesine matuftu.." (...) MiUi dava haRkındaki fik- rimi anlattım. Paşa Hazretleri'nin bılahare, tekliflerimi kabulden sarfi nazar ettiklerini ve bir ay sonra da Istan- bul'dan uzaklaştınldıklannı şu ya- zılanndan ögrendim: 1— Gazi'nin Nutku, sahife 7: "Beni tstanbul'dan neyf ve ted- in maksadıyla Anadolu'ya gön- derdiler". 1— Gazi'nin hayatı isırali ese- rin 79. sahifesi: (Mustafa Kemal Paşa, Anado- lu'ya kendisi uzaklaştırmak iste- yen hasımlan tarafından gönde- rilmiştir.) 13 mayıs günku Milliyet Gaze- tesi'nde Mazhar Müfit'in (Kansu) tartışmalara katıldığı görunürdü. Mazhar Müfit Bey, Erzurum Kongresi hazırlıklarıru şöyle anla- tıyordu: ".. 3 temmuzda Paşa Hazretle- ri geldiler. Kâzım Paşa'nın hazır- ladıgım dedigi kongreden eser ol- madifjı uöriildu. On uç gün teah- hurla <gecikme\le) kongresinin kiişat ılabilmesine ancak Gazi lıuz c!.ı-ri muvaffak oldular. Şu halde Gazi gelmeden evvel Kâzım Paşa'nın hazırUdıgı milli niive ve kongre nerede idi? („) Kâzım Karabekir Paşa'nın bir an için milli nüveyi, kongreyi, hazıriadıgım kabul etsek bile me- sele muspet neticdenirse 'ben de beraberdim, ben yaptım' menfi zuhur ederse 'Ben kumandandım, kanşmadım' diyerek ortadan sıy- nhnak gibi iki cepheli hareket eden Paşa'nın bir milli nüvesi ve kongresinden bir fayda bekleyen- leri ve 'Paşa'nın bugun ben, hep ben yaptım' demesi şeybin kare- meti kendinden menkul demek ot- maktan başka bir şey degildir. 14 Mayıs 1933 tarihli "Ankara- lımn Defteri" Karabekir'i "taribe ve hakikate karşı saygısızlık" ile suçluyordu. Tartışma iyice sertleşmişti, "Millici" soruyordu: Acaba Kâzım Karabekir Paşa ne sanıyor? Mektubu okuvacak olanlar aynı zamanda Buyuk Nnt- kun yedinci sayfasındaki o yazı- nın altinı ve ustunu okumavacak- lar mı? Onu bulup okuduktan sonra tarihi hakikat namına alda- blmak istenen efkân umumiyenia takdirine arzetmeyecek midir?" "MiIUci", Karabekir Paşa'nın "mugalata" yapbğım, "Turkiytt nin kurtuluş yolunu Gazi Musta- fa Kemal gibi dogru goremedigi- ni" ılen surüyordu. Karabekir Paşa, "MİBlci"yi 4. S. ve 6. mektuplan ile yanıtbyor ve 1919 Nisanı'nda Trabzon'da Muhafazai Hukuk Cemiyetleri1 nin birleştirilmelerine çalıştığını bu görüşmeler sırasmda direniş kararırun "halkın rahundan kopa- cak milli gaye ve millet iradesiyk" kendisıne "emir verilmiş şekUnde" yorumladığım, ışgal kuvvetlerine -karşı savaşma karannın Erzu- 'rum'da bulunan Ingiliz kontrol heyetinin haberi olmaması için kongre hazırlıklarını gizli yürüt- tüklerini anlatıyor ve çeşitii yaaş- malardan örnekler veriyordu. Milliyet Gazetesi, Karabekir Pa- şa'nın "Millicı"nin sorduğu som- lara verdiği yanıtları kapsayan 7. mektubunu da yayımlamadı. Gazete, bu raektubun bazı bö- lumlerinin "beynelmilel siymseti- mize taalluk" ettiğini ileri sttrü- yordu. (8) Kâzım Karabekir Paşa'nın en son mektubu 15 Mayıs 1933 gü- nu yayımlanmıştı. Milliyet Gazete- si, Karabekir Paşa'nın 7. mektu- bunu "devletin beynelmilel menfaatlerine" aykın bularak ya- yımlamamıştı, ama bu mektupta yer alan konulan 21 mayıs tarihli gazetede "Ennenistan'a taırruz emrini veren bizzat Mustafa Ke- mal'dir" dıye yarutlamakta bir sa- kınca görmüyordu. Milliyet'te aynı günlerde Kâzım Paşa (Dirik), Gaziantep Milletve- kili Nuri Bey (Conker) ve Falih Rıfkı Bey (Atay)'ın da yanıtları yayımlanıyordu. Bu yanıtlar arasında en serti de Mustafa Kemal'inkiydi: "Bu mektubu yazan üzerinde akıl doktoriannın dikkat nazan- nı celbederim." Tartışmamn kesilmesi uzerıne Kâzım Karabekir Paşa hazırla- makta olduğu "lstiklâl Harbiml- zin Esaslan" adlı kiıabı bıtirir. Ki- tap, yayıncı Sinan Omur'a verilir. Sınan Omur, Milliyet Gazetesi'n- deki tartışmalar sırasmda kitapta yer alan belgelerin hangismin "devletin beynelmilel menfaatine aykın" olduğunu oğrenmek ister. Ancak yanıt alamaz. Yayıncı Si- nan Omur, kitap basıhrken bir gün zorla Kılıç Ali Bey'e götürü- lür. (9) Sonrasını kestirmek hıç de güç degildir. Kitabın basılan formalan Topkapı dışındaki çukurlarda ya- kılır. 4 haziram 5 hazirana bağla- yan gece de Karabekir'in Istanbul Erenköy'deki köşkü Emniyet Mü- dünı Fehmi Bey başkanlığındaki bir grup polis tarafından basılır. Karabekir Paşa ve o gece köşkte kalan Cafer Tayyar Paşa (Eğil- mez), polise ne aradıklanm sorar- iar. Polis koşkte "İsüklâl Harbi- mizin Esaslan" kitabımn yakıl- maktan kurtulan baskılanm ara- maktadır. (10) Karabekir Paşa, savcıhğa ve en yakın arkadaşı Başbakan lsmet Paşa'ya başvumrsa da bir sonuç alamaz. Yollar bir büyük yol ay- rımında artık iyice aynlmıştır! (7) — Celalettin Arif Bey: Son Os- manlı Meclisi Mebusanı'nın Başka- nı, UkTBMM'de Erzurum milletve- kili ve TBMM ıkinci başkanı. 1921'de Roma Büyükelciliği'ne atan- dı, bu tarihten sonra yurda dönme- dı, 1930 yıhnda da öldü. Huseyin Avni Bey (Ulaş) ilk TBMM'de Erzurum Milletvekih, 1921 Anayasası'nı hazırlayan komis- yonun sekreten, "Ikinci grup" ola- rak büinen muhalefet grubu liderle- rınden. 1923'te milletvekıli seçileme- yerek siyaset dışında kaldı, 1945 yı- lında Milli Kalkınma Partisi kunı- culan arasına katıldı. 1948 yılında öldü. (8>— Bu tartışmalar için bkz. Mil- liyet Gazetesi, 8-21 Mayıs 1933. (9)— Karabekir Kâzım, Istiklâl Harbimizin Esaslan, Sinan Matba- ası ve Neşriyat evi, 1933-1951 s: 190 vd. (10)— Kandemir, Sıyasi Dargın- lıklar, cilt 5, Ekicigil yay. 1955, s: 73 vd. YARIN: KARABEKtR'İN ŞltRLERİ