Katalog

1 OCAK 1990 DIŞ HABERLER CUMHURİYET/3 Gorbaçov yine yılın adamı • LONDRA (AA) — Ingiliz yayın kuruluşu BBC'nin dinleyicileri, Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'u "yılın adamı" scçti. GorbaçoVun BBC Radyosu'nun 4. kanalındaki "Today" (Bugün) programınca gerçekleştirilen seçimi, ikinci kez kazandığı kaydedildi. BBC'den bugün yapılan açıklamada, Gorbaçov'un bu yılki seçimde ikinci sırada yer alan ve Ingiltere'de iktidar partisi olan Muhafazakâr Parti'nin liderliği için Başbakan Margaret Thatcher'a rakip olan bir Anthony Meyer'den üç kat fazla oy aldığı belirtildi. Üçüncü sırada ise Ingiltere Prensi Charles yer aldı. Moskova'dan ABD'ye uyan • MOSKOVA (AA) — Sovyeller Birliği, Panama'daki Amerikan kuvvetlerinin başkent Panama City'deki Küba Büyukelçiliği'nden sonra Nikaragua Büyükelçiliği'nin de diplomatik dokunulmazlığım ihlal etmeleri üzerine ABD'yi resmen uyardı. Sovyet resmi haber ajansı TASS, Dışişleri Bakan Yardımcılarından AJexander Bessmerthnik'in ABD'nin Moskova Büyükelçisi Jack Matlock'u makamına çağırarak ülkesinin Amerikan kuvvetlerinin Panama'daki eylemlerinden duyduğu rahatsızlığı ilettiğini duyurdu. İtalya'dan İsraile kınama • ROMA (AA) — Italya, Israil polisinin Avrupa Parlamentosu'nun ltalyan üyelerinden Bacia Valent'e kötü davrandığı gerekçesiyle lsrail'i kınadı. Valent, Kudüs'te 4 binden fazla kadının bağımsız Filistin devleti kurulması isteğiyle yaptığı gösterinin zorla dağıtılmasından sonra tutuklanan 16 kişi arasında bulunuyordu. ltalya Dışişleri Bakanlığı, Valenfe "kötü davranıldığını" belirterek Israil'deki ltalyan Büyükelçiliği'ne protestonun lsrail hükümetine iletilmesi için gerekli talimatın verildiğini açıkladı. Hizbullaha suçlama • SVR (AA) — Lübnan'daki Şii kesiminin liderhğini ele geçirmek için mücadele eden EMEL ve Hizbullah örgütleri arasındaki çatışmalar devam ederken EMEL örgütü, Hizbullah milislerinin lsrail ile işbirliği yaplıklarını bildirdi. Suriye yanlısı EMEL örgütü yöneticilerinden Atıf Aoun, "Iran ile yanlısı Hizbullah örgütünün lsrail yanlısı Güney Lübnan Ordusu üyelerine çatışmalara katıimalan için 250 bin dolar odediklerine ilişkin kanıtlar ele geçirdik" dedi. Hizbullah üyelerine yakın kaynaklar ise EMEL • örgütünden gelen bu suçlamaları 'gülünç* bulduklarını söylediler. Tîran-Atina gerginligi • AFİNA IAA) — Yunınistan'n Doğu Avrupa ve Balkanlar'daki son gelişmeleri irsat sayarak Arnıvutlukta yaşayan Yumn asıll Hıristiyanlann haklannın .iğnendiği yolundakı ıidialarını yenilen oraya atması, Atira-TiraB ilişkilerinde gerginliğe y>l aetı. YuBanistan:n Tiran Ma.'lahatguarı dun Araavutlul Dışişleri Bakınhğı'ra davet edilerek kendisine hr protesto nottsı verilli. Arnavutluk Dışlşleri Bikanhğı yettilileri, Yunanlı madahatgizardan Dışişleri Raianı Anlonis Samaras'ın açzllamalai hakkında izalat isfedler. AZTde yeni clönem başkanı • BRÜKSL (AA) — AT DOıem Bskanhğı, bufünden tibaren 6 ay sünyle trlaıda'ya geçiyor. B«j sûre içnde AT Koıseyi'nt Irlanda Dışişleri Batanı Geard Collins, AT B*acanlan oplantılanna ise B-a/an Ge:gehan-Quinn bakanlık decekler. 25-26 üjziran 190 tarihlerinde Irlmda'nn başkenti E*\blin'de'apılacak AT zîjvesini i£ Irlanda Başbakan Charles Haıghey önetecek. Komünist Partiyönetidleri Celilabad'ı terk ettiler Azerbaycan kaynıyorAzerbaycan'ın Celilabad kentinde önceki gün meydana gelen olaylar, kentte gerginliği sürdürüyor. Celilabad Komünist Partisi Başkanı Hayrullah Aliev kenti terk etti. Komünist Parti binası, halkın kontrolüne geçti Dq Habericr Servfef — Sovyet- ler Birliği'nin Azerbaycan Cunı- huriyeti sınırlan içinde yer alan Celilabad kentinde, önceki gün 1 kişinin ölümü yüzierce kişinin ya- ralanmasıyla başlayan olaylar, gerginJiğini sürdürüyor. Kentte, polisin güvenlik önlemlerini art- tırdığı ve Komünist Parti yöneti- cilerirün, Celilabad'ı terk ettikle- ri ögrenildi. Azerbaycan'ın Celilabad ken- tinde önceki gün meydana gelen olaylarda halk, Komünist Parti binasına saldırmış ve polis de gös- tericilere ateş açmıştı. Olaylar sı- rasında 19 yaşında bir genç gös- terici ölmüş, çıkan çaüşmalarda halk ve polisten 60'm üzerinde ki- şinin de yaralandığj bildirihnişti. Bakû'deki siyasi kaynaklar, Celilabad'daki olaylann, halkın, Komünist Parti'nin yeni atanan yöneticilerine karşı olmalanndan ve mart ayında yapılması düsünü- len seçimlerle Ugili yürütülen kampanyalardan çıkmış olabile- ceğini belirtiyorlar. Aynı kaynak- lar, Celüabad'da durumun, önce- ki güne göre daha sakin olduğu- nu, ancak polisin, önlemlerini art- tırdığmı belirtiyorlar. Söz konusu kaynaklar, Celila- bad'da önceki hafta içerisinde atanan Komünist Parti yönetici- si Hayrullah Aliev ve diğer yöne- ticilerin, Azerbaycan'ın ünlü mu- halif grubu Halk Cephesi ve bu Nurıa Kirovabad AZEMMVCAN (SSC) £ = 1 kentte yaşayanlar tarafından is- tenmediğini, bunun üzerine önce- ki gün yapılan bir çağn ile Komü- nist Parti binası önünde bir gös- teri yapıldığını kaydediyorlar. Halkın, gösteri sırasında Komü- nist Parti binasına girerek yangın çıkardığını ve binada bulunanla- n tartakladıklannı kaydeden ay- nı çevreler, bu sırada, polisin, KİMLİKKARTI AZERBAYCAN Yilzölciimn: 86 bin 600 kilomet- rekare Nüfusu: 6 milyon 708 bin (1986) Başkenti: Bakû Yeraltı zenginlikleri: Petrol, de- mir cevheri, kobalt. Üretimi: Buğday, meyve, demir, çelik, çimento, gübre, sentetik kauçuk, elektrik ve kimyasal donanım. göstericüer üzerine ateş açüğını ve göstencilerin de buna karşjük ver- diğini belirtiyorlar. Bakû'deki siyasi kaynaklardan edinilen bilgiye göre çatışmalar sı- rasında iki taraf da birbirine ateş açtı. Çatışma sırasında, özellikle halktan çok sayıda kişinin yara- landıgı bildiriliyor. Gösterilerin başlaması ile birlikte Celilabad Komünist Partisi Başkanı Hayrul- lah Aliyev ile diğer yöneticilerin kenti terk ettikleri ifade ediliyor. Bu arada, Azeıbaycan'da par- lamento seçimlerinin Mart 1990'da yapılması bekleniyor. Aym kaynaklann verdiği bilgiye göre, önceki gün Celilabad'da meydana gelen olaylann, Azer- baycan'ın tüm kentlerinde sürdü- rulen seçim kampanyalan ile de ilişkisi var. Halk Cephesi, Azer- baycan'da Komünist Parti'yi, "haflcın çıkariann* zarar ver- mekle" suçluyor ve halk da Ko- münist Parti'den çok Halk Cep- hesi'nin adaylanna sempati gös- teriyor. Söz konusu kaynaklar, Celilabad'daki gösterinin Halk Cephesi tarafından düzenlendigir ni, cephenin, göstericilerin Komü- nist Parti binasına ghrnesine en- gel olmak istedigini, ancak hal- kın, birkaç kişinin, "Binaya girelim" diye bagırması üzerine harekete geçtiğini bildiriyorlar. Romanya Komünist Partisi'nin yetkilileri: Parti kendini feshetmeli BÜKREŞ HALKIALIŞVERİŞTE—Romanya'da karnesistemi kalkbktan sonra halkdükkânlan doldur- maya başladı. 1989'un son gününde yeni yıla hazırianan Bükreşlilerin en çok ragbet ettikleri dükkanlardan biri de içki satan yerierdi. (Fotoğraf: AP) yılda sağlık, ba§arıve mutluluklar dileriz... TURK TICARET BANKASI TÜRKBANK "İkinciAdresiniz* Komünist Parti'deh bir grup yetkili, partinin tüm prestijini yitirdiğini ve feshedilmesi gerektiğini belirtti. Çavuşesku'nun oğlu Nicu'nun kimliği açıklanmayan bir kişi tarafından bıçaklanarak yaralandığı bildirildi. Dış Haberier Servbi — Roman- ya'da Komünist Parti yetkililerin- den bir grup, partinin kendini Ça- vuşesku ile özdeşleştirerek presti- jini yitirdiğini bu durumda feshe- dilmesi gerektiğini açıkladı. Ülke- de Petre Roman başkanlığındaki yeni hükumet belli olurken, Ça- vuşesku'ya bağlı gizlı polis örgü- tü Securitate'in başı General Ju- Uan VTmd'ın yakalandığı ve ordu- dan uzaklaştınldığı bildirildi. KP'nin feshi istendi BBC'nin Romanya Radyosu'- na dayanarak verdiği habere gö- re Romanya'da bir grup KP yet- kilisi, partinin feshini istedi. Parti yetkililerinin, kendini Çavuşesku ile özdeşlestirdiği savıyla, "fesilı" talebinde bulunduklan belirtildi. Grup, partinin raal varhğımn da millileştirilmesi gerektiğine işaret etti. Hükümet açıklandı Romanya'da 22 bakarun yer al- dığı hükumet belli oldu. Petre Ro- man başkanlığındaki hükümette yer alan bakanlar, dun Romanya televizyonunda açıklandı. Bu ara- da Ulusal Kurtuluş Cephesi kon- seyinin yürütme komitesi üyeleri de beürlendi. Yürütme komitesi- nin başkanlığım ton Iliescu'nun yapacagı bildirildi. letine ters duşmemek kaydıyla herkesin parti kurmakta özgtir ol- duğunu açıkladı. Ülkede şimdiye kadar Ulusal Köylü Partisi, Köyiü Partisi, Liberal, Parti, Demokrat Parti ve Demokratik Çevre Par- tisi kurulmuş bulunuyor. ISRAİL Nicu yaralandı Romanya'ya ilişkin blr diğer gelişme de, kurşuna dizilerek öl- dürülen Nikolay Çavuşesku'nun ı>ğlu Nicu'nun 22 aralıkta televiz- yonda halka gösterildikten sonra yaralandığına ilişkin açıklama ol- du. Bükreş'te hastane kaynakla- nndan edinilen bilgilere göre, tu- tuklu bulunan ve kimliği açıklan- mayan bir kişi, Nicu Çavuşesku'- nun askeri bir hastanede ameliyat edüdiği bildirildi. Romanya Dışişleri Bakan Yar- dımıcısı Corneliu Bogdan, SSCB Dışişleri Bakanı Eduard Şevard- nadze'nin 5 ya da 6 ocakta Bük- reş'i ziyaret edecegini açıkladı. Öte yandan Ulusal Kurtuluş Cep- hesi, bir kararname hazırlayarak, ulusal bağımsızhk ve egemenliğe saygı göstermek, faşist ve ırkçı eğilimde olmamak ve hukuk dev- Bakan görevden alındı Dış Haberier Servisi — lsrail Bilim Bakanı Ezer VV'iezmann, Fi- listin Kurtuluş örgütü (FKÖ) Ue görüştüğü gerekçesiyle görevin- den alındı. Wiezmann'ın görev- den alınması lsrail'i siyasi bir bu- naümın eşiğine getirirken, FKÖ 1H deri Yaser Arafat, VViezmaruı ile FKÖ yetkilileri arasında bir rö- rüşme olmadığıru söyledi. * Israil'de Izak Şamir başkanlı- ğındaki Ulusal Birlik hükümetin- de tşçi Partisi'nden Bilim Baka- nı olarak yer alan Ezer Wiez- mann'ın "FKÖ ile görüştüğü" ge- rekçesiyle görevinden alınması Üzerine, hükümette yer alan tşçi Partili bakanlar acil olarak top- landılar. Bakanlann toplantısın- dan Wiezmann'ı destekleyen bir karar çıkması halinde, tsrail'de büyuk birhükümet bunalımı ya- şanabiieceği belirtiliyor. FKÖ lideri Yaser Arafat, dün Bağdat'ta gazetecilerin sorulannı yanıtlarken görevden aJma kara- rımn Şamir hükümetinin denge- sini yitirdiğini gösteren yeni bir kanıt olduğunu söyledi. Arafat, FKÖ yetkililerinin Wiezmann ile iki yıl önce Moskova'da görüsme- ye çalıştıklarını, ancak görüşme- nin gerçekleşemediğini kaydetti. Başbakan Izak Şamir tarafın- dan "görevden istifa ettirildigi ve salı günü resmen görevden alına- cağı" açıklanan Bilim Bakanı Wi- ezmann, 1978 yıbnda Israil'le Mı- sır arasında Cam David Antlaş- raası'nın imzalanmasında rol oy- namıştı. POLTnKADA SORUNLAR ERGUNBALa 1989-1990 Geleceğin tarihçileri, geride bıraktığtmız 1989'u, herhalde in- sanlık tarihınde önemli kilometre taşlarından biri olarak değer- lendireceklerdir. Leon Troçki , devrimi en geniş anlamda "kit- lelerin kendı kaderlerı konusunda doğrudan müdahalede bulu- narak ağırlıklarmı koyması" şeklinde tanımlar. Bu açıdan bakıldığında 1989, Doğu Avrupa için bir devfim yılı olmuştur. Bu aşamada devrimi burjuva, sosyalist. Marksist gibi sözcüklerle herkesin kendi işine geldiği gibi yorumlamaya kal- kışması gereksız polemıklere yol açmaktan başka sonuç vermez. Gelişmeleri zaman gösterecektir. Şu anda kesinlikle soylenebi- lecek tek şey, Doğu Avrupa'daki devrimin demokratik devrim ol- duğudur. 1989 devrimi, bu bakımdan, burjuvazinin çıkarları doğrultu- sunda gerçekleştirilen 1789 Fransız Devrimi ile işçi sınrhnın ağır- lığını koyduğu 1917 Ekim Devrimi'nden ayrılıyor. Toplumun tüm katmanlarının otorite ve ezici baskıya karşı genel başkaldınsı, peş peşe bir dizi ülkeye sıçraması bakımından 1848 ihtilalini an- dırıyor. 21 Şubat 1848de Fransa'da Kral Louis Philippe'in baskıcıyö- netimine karşı liberaller, radikaller ve sosyalistlerin işbirliği ile başlatılan ayaklanma, martta Alman prensliklerine, Viyana'ya, Macarıstan'a ve Avusturya'nın egemenliğındeki Milano ile Vene- dik'e sıçramıştı. Ayaklanmaların hepsi egemen güçler tarafından kanlı biçimde bastırıldılar. Fransa'da ünlü şair Lamartine'in ön- derliğindeki liberaller, Louis Blanc ile işçi Albert'ın temsil ettik- leri sosyalistleri ezip Louis Napolyon'a dikta yolunu açarken, A/usturya ve Almanya'daki liberal burjuva ayaklanrnalan acımasız biçimde bastırıldı. Sonuç ne olursa olsun, baskı yönetimine karşı, bir ülkeden diğerine sıçrayan genel bir ayaklanma olarak 1989 halk hare- ketleri ile 1848 ihtilalleri arasında benzerlik olduğu söylenebilir. Bu benzerlik, özellikle Demokratik Almanya, Çekoslovakya ve Romanya'dakı ayaklanmalar söz konusu oldugunda ortaya çıkt- yor. Polonya, Macaristan ve Bulgaristan'da ise iktıdardaki parti- ler, tabandan gelen baskıyla kendilerini yenilemek zorunda kal- mışlardır 1989'daki büyük sosyal çalkantıların sonucu ne olmuştur? Doğu Avrupa'da "kapitalizm kuruluyor" ya da "Marksizm sağ- lıklı temellere oturtuluyor" gibi bir çırpıda yapılan yorumları bir yana bırakırsak, yukarıdaki sorunun gerçek yanıtını öğrenebil- mek için uzunca bir süre beklemek gerekecektir. Ama Doğu Avrupa'da bir fırtına gibi esen rüzgârların meyda- na getirdiği ilk sonuç, artık ortadadır: Deyiş yerinde ise var ol- mayan komünizm sanneyi terk etmektedir. Komûnizm sosyalizm- den sonra gelen, üretim güçlerinin hızlı gelişmesınin bolluk top- lumunu yarattığı, "herkesten yeteneğine göre, herkese ihtiyacı- na göre" ilkesinin uygulanmasını öngören ideal aşamadır. Do- ğu Avrupa'daki bürokratik ya da kişisel diktatörlüklere, yıllardır bazı çevrelerce komünist, Marksist ya da sosyalist denmiş, Sovyet tankları ile kurulan bu modellerı eleştırenlere karşı da Marksiz- min, komünizmin savunuculuğu yapılmıştır. Bu olgu da büyük kavram kargaşasına yol açmıştır Şimdi bünyenin yabancı orga- nı reddettiği gibi, toplumiar bu yapay modelı reddetmektedir. Model, Moskova'nın desteğinı çekmesi ile 1989 da şaşırtıcı bir hızia çözülmüştür. Yanılmıyorsak, 1990 yılı da heyecan ve hare- ket bakımından 1989'u pek aratmayacaktır. Doğu Avrupa ülkelerinin ortak özellıkleri (aralarında derece farklan olmakla birlikte) hepsinin ekonomilerinde tıkanma olma- sıdır. Diğer bir ortak özellik ise yıne hepsinin bu tıkanmayı sos- yalizmin sınırlan içindo değil, bu sınırlan aşıp kapitalizme yana- şarak çözme çabasında olmalarıdır. Yani modelin hastalığı, de- ğişik dozajlarda kapitalist ilaçla tedavi edilmeye çalışılmaktadır. "Pjyasaya yaklaşma", "piyasaya açılma" gibi, Doğu Avrupa li- derlerinin sık sık kullandıkları deyişlerin anlamı budur. Kapita- list ilacın dozajı Potonya ve Macaristan'da adamakıllı yüksek, Sov- yetler Birliği'nde sınırlî ve ternkirilidir. Ama özünde İlaç aynıdır. İşte bu noktada, sanırtz 1990'da giderek yoğunlaşan biçimde . tanık olacağımız soruntar başlıyor. Doğu Avrupa modeli, tüm eksikliklerine ve aksaklıklanna kar- şın, kaynakları demir çelik, petrokimya, traktör gibi ağır sanayi dallarına kanalize etmeyı başarmış, attyapıyı kurmuştur. Ancak bu ışletmeler, bürokrası, rekabetın bulunmaması ve katı merke- zi plan gibi nedenlerle bir süre sonra teknoloji bakımından geri kalarak hantallaşmışlardır. Piyasa mekanizması ile ekonominin canlandırılması, tüketim sanayıınin teşviki öngörülüyor. Ama pi- yasa ekonomisı, aynı zamanda fıyatların serbest bırakılması, süb- vansiyonların çekılmesı, yani enflasyon anlamına gelır. Zarar eden ışletmelerin kapanmasını, yani işsizliği berabennde geti- rir. Rantabl çalışan işletmelerin daha fazla kazanmasına, yani sosyal eşitsizlıklerin büyümesıne yol açar. Sübvansiyonların peş peşe kaldırılmakta olduğu Polonya'da enflasyon % 600-700 do- iayındadır. İşsizlik oranının ise bu yıl % 5'e ulaşması bekleniyor. Özel teşebbüsün önündeki tüm kapıların hızla açılması ise ser- vet farklarını ve sosyal eşitsizliğı arttırmıştır. Aynı olgu, ekonomik faalıyetin yaklaşık % 25'inin özel teşeb- büsün elinde bulunduğu Macaristan'da da gözleniyor. İki ülke de kapılannı yabancı sermayeye açmıştır Ancak yabancı sermaye kâr eden işletmeleri tercih eder Kâr etmeyen ışletmeler kapatıl- dığı takdirde binlerce kişi işsiz kalacaktır. Doğu Awrupa'nın en zengin ülkesi olan Demokratik Almanya'da da tehlike çanları çalmaktadır. Ülkenin dış borçları 20 milyar do- lardır. Hemen tüm Doğu Avrupa ülkelerinde, yol, hastane, ko- nut, telefon, iletişim gibi sektörlerin halkın ihtiyaçlarına karşılık verebilecek düzeye getirilebilmesı için milyarlarca dolarlık yatı- rıma gerek vardır. Söz gelişi Polonya'nın 1 milyon konut açığı vardır. Demokratik Almanya'da telefon, iletişim gibi sektörlerle bir dizı ağır sanayi dalları geride kalmıştır. Federal Alman ser- mayesi ülkeye girerse, doğal olarak gözlerini kazançlı işletme- (Arkaa 17. Sayfada) Aygaz Mavi alevinin sıcakbğında huzur ve güven dolu mutlu yıllardiler.